Repúblicas de Homes Libres: na procura dos Lordomani (I)

Last updated on 17 / Xuño/ 2010


Drakkar agardando. Ilustración: Shume-1

Hai uns anos, durante a realización dunha reportaxe, vivín unha escena digna de novela de Dan Brown. Convocárannos aos medios para asistir á presentación dun curioso achado, localizado baixo a cámara acorazada do Banco de España, en Santiago de Compostela. O edificio, dos anos 40, construído na praza de Praterías, estaba a ser escavado para poder emprender unha profunda reforma no seu interior que dará lugar ao Museo da Cidade nos vindeiros anos. Entrando polas paredes grosas e fendidas do bunker no que se almacenaron miles de millóns de pesetas en Galicia durante décadas, situado no corazón subterráneo do edificio, os arqueólogos abriran unhas foxas para ver se abaixo estaba o que eles calculaban.

Alí abaixo apareceu a muralla de Sisnando II, da que se podía apreciar un gran foxo emerxendo baixo a cámara acorazada. Esa pedra raspada do fondo evidenciaba un momento histórico moi concreto: a fortificación dun dos lugares máis ricos do Reino de Galicia. O bispo compostelán cercou o Locum Sancti Iacobi -de aquela o recinto máis sagrado da Cristiandade ibérica, cunha pequena estensión de 2,5 hectáreas- de acordo coa tecnoloxía máis avanzada do momento; a cerca estaba rodeada dun foxo abastecido a partir de varias fontes de auga e potentes torres rodeaban o perímetro; a muralla do bravo Sisnando -de quen falaremos en detalle noutra entrega- ergueuse ao redor do ano 960 e resultou fundamental na defensa de Compostela uns anos despois, cos nórdicos acampados fronte a cerca. A fortificación construiuse con rapidez: o bispo presionou ata o límite a labregos e burgueses, ata o punto de beirear a rebelión. Cando rematou, xunto con Lugo, era a principal infraestrutura defensiva do Reino.

E todo iso foi polos vikingos, unha auténtica convulsión para esta terra.

A presenza dos normandos en Galicia ten xenerado centos de páxinas. Feitos, lendas e suposicións -un cancro habitual na historiografía galega, as suposicións contadas como feitos- mestúranse entre si, e non é doado desbrozar. Ademáis, para compór esta historia dun xeito cabal, hai que acudir a centos de fontes; as referencias aos ataques están dispersas por moitas crónicas medievais e outro tipo de documentación, e en cada unha delas hai referencia a novos datos, dispersos en forma de liñas corridas en crónicas en latín. As investigacións, os textos pero tamén as suposicións vanse repetindo uns a outros, nese fenómeno que Víctor Freixanes define ironicamente como a serpe bibliográfica.

E a documentación de fóra do reino galego -fundamentalmente crónicas do ducado de Normandía, textos musulmáns e sagas nórdicas- está esparcida, non dixitalizada moitas veces, non traducida e non accesible. Ademáis, hai unha misteriosa tendencia en moitos dos investigadores que se dedican ao período a non explicitar claramente a procedencia documental de cada unha das súas afirmacións. Nas máis sospeitosas, un pode perder horas e horas tentando localizar o documento orixinal. Para volverse mico, señores.

Sen embargo, a relación de contactos é longa, dilatada no tempo e desde logo intensa en sangue e ferro. Os homes do norte tocaron Galicia en catro vagas, polo que sabemos. A primeira foi no 844, cando chegaron ás costas galegas case de casualidade, mercé a un temporal, e tentaron conquistar o Farum Brecantium, chamado por eles Fár. Nesta primeira expedición, foron repelidos polas tropas reais. A segunda vagada foi entre o 858 e o 861. A terceira foi entre o 966 e o 971 e a cuarta entre o 1008 e o 1031. A información que manexamos con todo isto é moi ambigua: algunhas veces deberon ser expedicións curtas de pillaxe e abastecemento no camiño cara as ricas cidades mediterráneas, e outras veces a cousa foi moito máis seria, con Earls, caudillos, identificables, algúns deles moi famosos, que pasaron aquí varios anos e tomaron como sobrenomes o do país que os forneceu de riquezas. O seu impacto foi dramático entre os poderosos do momento; houbo unha política ao redor dos viquingos, unha política complexa que se traduciu en movementos bélicos, en políticas de defensa e en movementos de poboación. O problema, ao acceder aos datos, é a perspectiva. Case todas as fontes que temos están escritas desde o poder eclesiástico. Logo veremos que cando acudimos a outras fontes o mosaico se fai máis amplo. Aparecen fulgurantes historias, algunhas case descoñecidas. Aparecen figuras, heroes, roteiros e camiños. E datos que ficaron esquencidos nos pés de páxina.

Nas vindeiras semanas falaremos dos viquingos, dos que se opuxeron a eles, dos que colaboraron con eles e das trazas que deles puideron quedar. Estamos a percorrer o rastro das hordas normandas por Galicia. Ou dos Normandos, ou dos Lordimani, como aparecen en documentos galegos da época. Nas vindeiras semanas iremos debullando na historia dos Lordomani en Galicia. Mesmo co pouco que sabemos, agárdannos posts apaixoantes, asegúrovolo.

15 Comments

  1. 15 / Xuño/ 2010

    Agardo pois isas novas entradas. Saúdos

  2. 15 / Xuño/ 2010

    Lordimani é un nome ben curioso, supoño que un erro do amanuense de transcribir “Nordi-mani”. Pero o meu avó, cando miraba os viquingos daquela peli de Richard Fleischer, co Kirk Douglas chosco dun ollo ameazando dende o seu drakkar as costas de Europa, berraba “Os Bichincos!!!!”
    En canto aos problemas da historiografía galega, e esa constante repetición de lendas escuras que se dan por certas, é ben verdade. Un exemplo acaído é esa afirmación un día proferida, millóns de veces repetida e endexamais demostrada, de que o taboado de “tingladillo” das dornas é unha herdanza dos carpinteiros viquingos, cousa que asonmbrou ao mesmo Staffan Mörling, o mellor coñecedor dos barcos tradicionais de alá arriba e de aquí abaixo.
    Todo se debe a que non hai aínda unha verdadeira escola historiográfica galega. Hai valentes, pero non exército. A historia de Galicia (como relato) é unha historia subordinada, o que sumado a certas doses de miopía, de autocomplacencia e de ignorancia, fai que o pouco que se cre saber sexa amplificado e distorsionado como o reflexo dun espello de feira. Pero tempos chegarán en que con grans de area como este blog vaiamos facendo orella dos tesouros que o tempo deixou ciscados por esta terriña malpocada.

  3. 15 / Xuño/ 2010

    Grazas, O’Padín. O dos Lordimani, polo que estiven vendo, era unha denominación bastante frecuente e en diferentes contextos e que convive cos Normanni. Ao mellor está contando algo que se me escapa.

    Coincido contigo. A verdade é que nestes ámbitos hai moitas historias por comprobar. Fíxate nun detalle ao que lle din voltas estes días porque encaixa neste segmento temporal no que ando a mirar. O tema dos britóns fuxidos e o bispado de Britonia. Esta historia -salvo que haxa unha referencia que non teña visto- non aparece en ningures. Seica o tema da fuxida de Britania tralas invasións bárbaras e tal a formula primeira vez Filgueira Valverde ao tentar explicarse a presenza dun bispo Maeloc no Parrochiale Suevorum, unha diócese sen territorio como Britonia e cousas así…

    É ben certo que o nome do señoriño Maeloc cheira a bretón por todas partes, e o do bispado sen territorio é raro de vez, pero ao que me refiro é que se dá por suposto que houbo un colectivo humano, de moita xente, que fuxiu nun contexto histórico moi determinado das Illas Británicas. Pero, cando un esfuraca, resulta que non hai ningún documento orixinal que o asevere (que eu coñeza). Ao mellor as xentes do Maeloc eran bretonas. Pero ao afirmalo hai que ter moi claro que a cousa vai con alfinetes e que ten algo de poético. E será, pero…

    Iso si, se alguén ten un documento orixinal ou unha secuencia de evidencias clara que mas presente, que me interesan moito.

    Iso si, a historia é ben interesante. E a min me encanta. Pero ao explorar todo isto doume conta de como debemos diferenciar o que sabemos do que queremos saber. Tendo en conta de que aquí, humildemente, non se fai Historia, senón que se contan historias. Pero preocúpame que se conte ben.

  4. 15 / Xuño/ 2010

    O nome Lordimani, aínda que probablemente sexa unha deturpación do plural de normandos, recórdame a palabra “Lord”, que en orixe viña ser algo así como “os señores que reparten o bacallau”:

    -“According to the Oxford Dictionary of English, the etymology of the word can be traced back to the Old English word ‘hlāford’ which originated from ‘hlāfweard’ meaning ‘bread keeper’ or ‘loaf-ward’, reflecting the Germanic tribal custom of a chieftain providing food for his followers.”

    -“The Scottish title Laird is a shortened form of ‘laverd’ which is an old Scottish word deriving from an Anglo-Saxon term meaning ‘Lord’ and is also derived from the middle English word ‘Lard’ also meaning ‘Lord’.”

    A seguir debullando, que é tempo de sementeira. Seguiremos atentos, daquela.

  5. 15 / Xuño/ 2010

    Pois si, toda a historia de Maeloc é unha suposición bastante verosímil (o que non é o mesmo que certa) para explicar a presenza deste nome como bispo no I Concilio de Lugo e o II de Braga, (alí asina “Mayloc, Brittinorum eclesiae episcopus”)e a enigmática diócese de Britonia (dos britóns, máis ben). Pero ademais das actas dos concilios (onde só sae o nome e pouco máis) non sei eu tampouco de máis fontes.
    Pero iso é algo moi frecuente en toda a historia antiga e tardo-antiga. Realmente, documentos hai moi poucos, e todo o que se escribiu ven a ser un crebacabezas onde hai unha mestura, en diferentes proporcións, de lóxica, de fantasía, e de desexo.
    E en canto a que neste blog non se fai Historia, pode ser verdade ou non. Contar historias é outra maneira de facela. Tito Livio, que metía algo de lóxica, algo de fantasía, e algo das súas propias arelas personais nos seus escritos, decía que a historia é un xénero literario.
    Lordimani-Nordimani/normandos é unha ocurrencia miña. Chámame a atención que entre un nome e outro só haxa unha letra de diferenza.

  6. 15 / Xuño/ 2010

    Grazas, Padín. Faragunde, suxestiva hipótese. Unha pequena pesquisa nos ofrece varias variantes en textos de todo o noroeste peninsular sobre os Lordomani: Lordimani, Lotimani, Lodomani, ou como nun documento marabilloso que veremos nesta serie, Laudomanes…Parece que hai algo aí e non me estrañaría nada que o que de Faragunde ande por esa vía…

  7. Pero da Ponte
    16 / Xuño/ 2010

    Seica o monxe dominico que despediu a Martiño Lutero cando este marchou por primeira vez a Roma en plena crise existencial, díxolle a xeito de consello petrucio: Predícase mellor, Martiño, sobre aquilo que se quere coñecer que sobre aquilo que xa se coñece.

  8. 16 / Xuño/ 2010

    Gran cita!

  9. Andrés López
    18 / Xuño/ 2010

    Está moi ben isto de falar de castelos probables, posibles, imposibles, de fantasía, hipotéticos, reais e imaxinarios. Destes bimbios poden saír cestos moi grandes, e así o desexo. A algún ata lle da por facer castelos medievais en Arkansas! http://www.ozarkmedievalfortress.com
    Xa o vexo a vostede, Manuel, cunha corda de 13 nós dirixindo a construción dun destes dos que fala nun predio cedido por uns comuneiros dos nosos montes. E penso que hai máis sentido común en adicarse a algo así -do procomún- que na sinrazón, por exemplo, da cidade innecesaria da Cultura no Gaiás.

  10. 18 / Xuño/ 2010

    Andrés, grazas polas palabras. Por sorte, todos os castelos dos que falo son reais; teñen as súas defensas, terrapléns, marcas humanas detectables por calquera persoa afeccionada á arqueoloxía, aínda que non encaixen na imaxe tópica do castelo gótico do século XIV que todo o mundo ten en mente. Pero foron os nosos primeiros castelos, están aí, e deles temos evidencias de todo tipo, ás veces marabillosamente conservadas debido ao seu illamento de núcleos humanos actuais.

    O abraiante é que a única fortificación altomedieval deste tipo que se escavou en toda Galicia, de moreas que existen (supoño que nuns meses serei capaz de facer unha estimación por riba do número real de fortificacións tardorromanas ou altomedievais que hai no país) foi o castelo de Aranga, no ano 44, que eu saiba. Imaxínate que as preguntas non van para imaxinarse castelos, senón máis ben para preguntarse como funcionaban. Quen os posuía, para que, e que funcións cumprían. Nesas estamos. E iso é o fascinante.

  11. francisco
    24 / Xuño/ 2010

    Falando de topónimía, hai un Lordemán en Camariñas cerca do Areal do Trece e o cemiterio dos ingleses e unha praíña de croios con ese nome na mesma zona.

  12. 24 / Xuño/ 2010

    Grazas, Francisco. E unha consulta. Non saberás ti algo dun costume entre os rapaces de Camariñas -ou dalgunha aldea de Camariñas- relacionado cunha “xunta de Lordemán”, ou ir a “xunta de Lordemán”, ou algo así?

  13. francisco
    27 / Xuño/ 2010

    Non podo axudarche. Lémbrome da anécdota, contada hai anos polo meu amigo Xan, porque os veciños falaban de “dordemán” seguramente polos croios da praia. Héille preguntar, que eu non son camariñán.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará