O pan, nós mesmos

Mariló e David amasan na artesa da Casa do Monte. Fotos: Sole

O pan, pensei, o pan somos nós mesmos.

Poucos fornos do país se seguen aínda a prender nas casas dos labradores de Galicia. E moitos menos aínda realizan todo o proceso como hai décadas. O trigo, o millo, pero sobre todo o amasado manual, na mesma artesa. Mariló, da Casa do Monte, de Noente (Vila de Cruces), avisounos de que o sábado, o seu vello forno volvía a prender. Dez quilos de fariña da casa, alí mesmo, amasados durante trinta ou corenta minutos. A nai, a petrucia de autoridade incontestable, iniciou o proceso, mesturando as fariñas e a auga na artesa.

E logo os dous fillos mozos axeonlláronse, e durante corenta minutos, corenta minutos que eran un contrarreloxo, amasaron en silencio. Unha experiencia física, incómoda, na escuridade do alpendre do forno, rodeados de gatos e pitas, sen falarse, só suando, só batendo coas mans naquela masa que pedía fariña, afundindo as mans no profundo dunha masa estirada como unha serpe ao longo da artesa, que domexan desde as estremas. Os cheiros vanse xuntando segundo anoitece: o fume da leña da casa, das castañas, a suor humana, dozona, que nace do traballo duro, a fariña voando polo aire, todo é o pan, unha sucesión do bater da masa, do respirar duro, das mans percorrendo a fariña do fondo da artesa. Os homes e o pan, mesturándose nunha soa cousa. O pan, nós.

Ese foi o son máxico co que xogamos ás adiviñas este fin de semana. Xabrés da Teixeira foi o primeiro en suxerilo. O son da masa, do bater, da madeira, mesturado co esforzo, coa respiración humana, sen palabras. Un son esencial da nosa cultura, da vida dos nosos devanceiros. Un son, o do amasado na artesa, practicamente desaparecido. As familias que continúan a facer o seu pan moitas veces xa empregan amasadoras mecánicas. Este vídeo de enriba permite completar o fragmento que o sábado guindamos á rede.

Por veces, chaman a Lola, a nai, que supervisa con autoridade como a criatura vai pedindo fariña. Ela ten a última palabra. Laña con coidado o alto da bola e examina o interior como un arúspice. Mariló, cos puños pechados, vai compondo o bolo grande do que nacerá o pan da casa para esa semana, facendo que todo se replegue para o interior a puñadas. E os puños afúndense devorados pola fariña composta. Dándolle cachetes á masa parecen alumbrar á nova criatura que vai botar a chorar. A nai dá os últimos toques. Mariló corre á cociña, onde ao carón da bilbaína quéntanse os trapos. Cruza a eira coas sabas como novelos metidas entre a camiseta e a pel, convertida nunha figura estraña e inchada: alí dentro trae a calor que é a cultura, quentada con leña e suor. Entre as dúas mulleres, pousan o bolo coidadosamente entre as sabas no cesto de vimbio. Case un susurro, a nai dille á filla:

-Faille a beizón.

E Mariló traza cos dedos, sobre este bolo de dez quilos, unha cruz de prosperidade, de protección, unha cruz que é a fartura da casa, mentres as dúas ollan en silencio, axeonlladas, a bola, convertida no ben máis preciado, e tamén no máis delicado. Sole e máis eu mirámonos, emocionados. Eu non sabía deste ritual, deste bautizo, do vínculo sagrado entre o pan e a casa. Ben envolta a bola, lévana ata a cociña, ao carón do lume prendido. Lola quita a penas un anaquiño, moldéao coa man e bótao a unha cunca de auga, posta sobre a cociña. Amósanola.

-Cando a bola flote, será o momento de prender o forno. E pouco despois, faremos o pan e as empanadas.

Iso pasará tres horas despois. Hai tempo. En outubro, vimos como as xentes da Casa do Monte facían o seu viño que, como todos os tradicionais, é un coupage informal co que as viñas dan de si. Entre eles, un misterioso branco romano, perfectamente diferenciado por eles de todas as variedades tradicionais da zona. Agora é tempo de probar estes caldos.

-O blanco gústame moito, pero o tinto préstame máis -dinos Lola.

Nesa cociña chea de xente da casa en plena actividade conversamos, con felices vasos de tinto novo de Cruces, tinto ullán que se distingue dos amandi en que parece un prado de herba por colleitar. Despístome observando un reloxio de parede no que en cada hora ten ao carón unha fotografía carné dun dos 11 fillos de Lola (ela está co finado do seu home pegados por riba das XII) Cando volvo á conversa, Lola imita unha conversa entre dúas persoas que remata nun chiste a gargalladas por todos. O seu cuñado engade outro sucedido da casa do lado. Tardo en enfiar pero de súpeto todo se ordena. Algunhas das persoas das que falan volveron do Outromundo para dicir o que tiñan que dicir. Ordenar as cousas antes de desaparecer para sempre. Mariló corta unhas dez ou doce enormes cebolas, os rustridos das empanadas de aldea son xenerosos. E se aviva o lume da bilbaína.

E aparecen as lendas, claro, unha especialmente curiosa. Pero esa contaréivola mañá.