Densidade Cultural en San Mamede do Castro


A igrexa de San Mamede no camiño do Couto

Por veces este vello país ten unha trama cultural tan densa por riba do mapa xeográfico, tan mesta e complexa que dá vertixe. Simplemente hai que acougar nun camiño, escoitar moito, preguntar o axeitado, ter un sorriso franco e confiado, e a trama se destapa, e revela cousas marabillosas para quen desexamos escoitalas. Por desgraza, ¿canto durará este encantamento cos últimos espasmos da sociedade tradicional? ¿Unha década máis?

Isto vén a conto dun sucedido que nos pasou a semana pasada. Fixemos unha escapada rápida a Silleda, de volta á aldea de Ansemil, ao Panteón Señorial dos Deza, seguindo unha pista que deixou Fernando Santaló no post no que falei do castelo dos Churruchaos . En Ansemil atopamos, cabo dunha nogueira, ao amábel señor que nos abrira as portas da capela na anterior visita. Mentres nos convidaba ás primeiras noces, preguntámoslle por castros e castelos.

-Castros coñezo dous. Un alí en Marrás, que pode ser o que preguntades. E outro por máis aló. Nel había unha capela na que mataron un cura. E como seica non se pode dar misa no sitio onde mataron a un cura, levaron a capela de alí.

Asasinato no castro

Obviamente, puidonos a curiosidade. ¿Un castro como escenario dun asasinato dun cura? Pedimos ben as cadras e cambiámoslle o rumbo ao serán. Na aldea de Castro un home sinalounos un monte achairado que xurdía claramente no medio dun accidentado territorio de cómaros e outeiros. O Couto. O Castro.

-…que mataron a un cura? Iso tivo que ser na Gherra, que era cando se facían cousas desas! -díxonos o veciño.

No camiño á igrexa, unha muller e o seu home estaban sentados tomando o sol á porta da casa. A muller contounos, á fin, toda a historia.

-Antes a igrexa da parroquia estaba no alto do castro. Alí atopouse a nosa Virxe. Pero un día, os mouros, que vivían embaixo, mataron ao cura. E así que se tivo que baixar a igrexa pedra a pedra ao pé do Couto. Todos os 2 de setembro facemos unha procesión e subimos ata a igrexa.

Escoitamos fascinados.
-¿E esa virxe é moura? -pregunteille eu.
-Non -miroume a vella estrañada-, pero era unha das Catro Irmáns. E os outros tres irmáns están no Corpiño, no San Sebastián e no Pico Sacro.

Catro eixos do mundo

Non o agardaba. Catro puntos referenciais da Galicia central, dun enorme valor simbólico cada un deles. Dúas virxes irmás, esta e a do Corpiño, experta na intercesión con forzas máxicas e diabólicas, e dous San Sebastián, o do monte de Meda ao que suben procesións simultáneas de varias parroquias e o do Pico Sacro, onde os discípulos de Santiago Apóstolo se enfrontaron un dragón. Nas palabras da vella asomabámonos por unha xaneliña a un abismo de lendas fundidas no pasado. Quizais, no fondo, estiveran contando unha historia máis antiga que o cristianismo. Aqueles parroquiáns continúan a esconxurar o asasinato lexendario ano tras ano, chegando ata as portas da antiga fortaleza ou santuario. Abaixo, seguen a habitar os asasinos.

Dun xeito ou doutro, supuxen que sería a típica igrexa barroca rural, do XVII ou así. Cal sería a nosa sorpresa cando nos atopamos diante dun sobresaínte templo románico do século XI ou XII. E dela, saía un camiño que ascendía brevemente ata a croa do castro entre árbores e bosque espeso. Entre as ponlas viamos como rodeabamos a muralla do antigo lugar. E, aos pés dela, o camiño abríase para acoller un cruceiro. Ata alí chegaba a procesión da que nos falaba a vella. No interior da croa, outra sorpresa. Camiñamos con herbas espesas ata a cintura, ata unha gran plataforma de terra erguida no centro da croa, duns tres metros e pico de alto. Un lugar ideal para ter asentada unha pequena capela ou igrexa, onde a vella nos dixera. Lembrei un promontorio similar no castro de Punta Ostreira, na Pobra do Caramiñal, que tamén tiña outra capela, por certo.


Canzorros e baixorrelevos na igrexa de San Mamede do Castro

De volta abaixo, examinamos outra volta o templo. Ao pé do Couto, a igrexa de San Mamede do Castro está conscientemente illada das casas da aldea, como se a decisión da súa construción pasara por continuar aos pés da antiga fortaleza, porque si, e non ao carón dos feligreses. O seu románico está cheo de chiscadelas, como podedes ver nestes símbolos. Pero o máis interesante foi un detalle que apreciamos especialmente no presbiterio. Efectivamente, esa igrexa románica nalgún momento foi reconstruída ou reubicada. Algunhas das pezas, algúns dos canzorros, estaban ubicados fóra do lugar orixinal. E outras pedras foran colocadas de xeito apresurado, claramente desmontadas da estrutura construída polos primeiros canteiros. Mira esta porta:

Esta porta medieval parece tapiada, pero eu non entendo moito de edificación e soa, máis ben, a que cando a quixeron recompoñer non aparecían todas as pedras que deberan. Despois de todo, ¿sería ese traslado traumático do templo, despois dun asasinato dun sacerdote, unha realidade? ¿Ou a lenda simplemente tentaría explicar o feito visíbel de que a igrexa foi reconstruída nalgún momento? ¿Ou estaría agochando outro tipo de mitoloxía? ¿Houbo un asasinato?¿E quen foi o asasino? ¿E que xustificaría o traslado hai séculos dunha igrexa do século XII pedra a pedra, se así foi a cousa?

¿Axudaríanos a sabelo a inscrición que podes ver nese tímpano da porta? Se alguén sabe lela e está interesado, pódolle enviar unha copia en alta resolución. Por agora, teño a sensación de que, se cadra, algunha informante oriunda da parroquia -a nosa fonte principal casara nela- poidera dar unha versión máis detallada do asasinato. ¿A primeira lenda na que os mouros gañan a sacerdotes cristiáns? Um.

A isto referíame con densidade. A maior parte da xente pasará por aquí e descoñecerá toda esta intriga subxacente, que só se obtén trala fortuna de ir encadeando conversas atinadas. Todo un CSI cultural nas súas pantallas!

Localización de San Mamede do Castro en Capítulo 0 Mapas

10 Comments

  1. 29 / Outubro/ 2008

    En San Martiño de Castrelo, no concello de Vimianzo, sucedeu algo similar, aquí tamén se trasladou a igrexa dende a croa dun castro (Castro das Sinas) até a súa localización actúal.
    Os veciños contan a lenda de que a pía bautismal da antiga igrexa está sumerxida nun río próximo

  2. 29 / Outubro/ 2008

    Guau! quedome con ganas de máis. Con este frio do nordés e a piques de marchar o solciño pola bocana da ria voulle dar un bico ó licor de herbas de Pazo Casanova e a pensar, ou soñar, con esta historia.

  3. 29 / Outubro/ 2008

    Si, é curioso que hai bastantes lendas da traslación de igrexas; na ría de Arousa, por exemplo, teño recollido algunhas que falan de que as vilas mariñeiras antes eran aldeas de labradores que, cando se fundaron na orela do mar, trasladaron literalmente as igrexas. É o caso de Palmeira; un dos nomes polos que os propios veciños se autodenominan é os ronzadores, narrando como fixeron para levar a igrexa ata o asentamento mariñeiro.

  4. r.r.
    29 / Outubro/ 2008

    Qué fermosa historia. ¡Eu tamén quero máis!

  5. 30 / Outubro/ 2008

    A ver se hai sorte e chega algo máis nos vindeiros días. :-)

  6. Jose
    30 / Outubro/ 2008

    Tes algo de Sarmiento, andador de Galicia, e dos ilustres galegos que excursionando pola vella Galicia a principios do s.XX, atoparon tesouros e compromisos. Estamos noutra época – na modernidade do ocio, a cultura, a gastronomía…- e moito máis comunicados e no mundo; parece que todo está visto pero ti sigues atopando cousas estimulantes: ¡mira que é fonda Galicia! É un gusto leerte.
    -¿És ti magago?- asaltaronno á saida do aparcadoiro
    Cun sorriso divertido, mais novo do que pensara respostou:
    – ¡Ai que ver có ciberespacio!

  7. 30 / Outubro/ 2008

    Grazas polas túas palabras, Jose. Para ilustre aínda me falta algo, pero do que si non me falta, iso estou seguro, é do carro da curiosidade. Nesas estamos.

  8. 25 / Agosto/ 2009

    Impresionante. Total e absolutamente impresionante!

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará