O Bico do Castelo Grande: a fortaleza dos humildes tesouros agachados

Last updated on 13 / Abril/ 2010


Fotos: Sole

Aí está o Bico do Castelo Grande [localización], en Esteiro (Muros) para complicarnos algo máis as cousas. Abre novos desafíos e novos retos. E é un lugar algo perigoso para explorar, no sentido físico do termo. Se alguén paseara por alí sen estar disposto a arriscarse choutando entre penedos, deslizándose entre fisgas, amarrado entre pedras e precipicios, posiblemente non verá nada. Os tesouros deste lugar -as evidencias de que esta cresta granítica foi ocupada militarmente- están agochados. E hai que estar disposto -de xeito físico- a atopalos. Aquí cho conto.

Ubicado nunha dorsal que cae ata o Río Maior, a este lugar chégase baixando por unha pista do parque eólico de Gamesa. Cabo dun pouco de camiño comezas a ver que o camiño polo que andas está ancheado, como para permitir o paso máis doado dos carros. E, de súpeto, os penedos comezan a abundar. E entre eles, aparece un paso natural. ¿Natural? Só en parte. Ao entrarmos ollamos con sorpresa que alí, no seu tempo, debeu haber unha robusta porta. Buscamos con curiosidade máis restos ao carón. Pero nada, non hai muralla.


A porta de acceso


Calzo para o portón de entrada.

Ao entramos no recinto, aquelo pinta raro. Malia a toxeira estar moi alta, aquelo é…grande de máis. Penedos enormes separados entre si como peiteados, pero non se ve, entre a enorme maleza, ningunha estrutura. Aparece un manancial de auga (ben), pero seguimos andando. Seguimos andando trescentos metros, si, trescentos, ata que chegamos ao que é o Bico. David -que xa estivo de avanzada uns días antes- guíanos por teléfono.

-Seguide o camiño ata que beireedes os penedos enormes. E logo veredes que o camiño remata nunha enorme caída.
-¿E logo?

Silencio do outro lado da liña.

-E logo…subides.

Subir significa gabear. É dicir, significa esquecer calquera síntome de vertixe e ver de como meterse por aló enriba. Hai moito carrizo e é unha zona húmida, pero a calor do venres secou aquelo. Comezo a probar por onde meterme. Como esvare, voume para abaixo trinta metros sen piedade. Foder, foder, foder. ¿E diredes que por que teimo en xogar a descalabrarme monte abaixo, eu que padezo de vertixe? Pois por que estou buscando algo.

Algo que quero ver persoalmente e que sei que pode estar alí enriba.

Xurxo chega de atrás, correndo, excitado.

-Os penedos. Os penedos do lado do portón. Non son penedos. Bueno, si son, pero tamén son unha torre.
-¿Aló atrás?

Na súa man triunfal aparecen tres tesouros. Un anaco de tella, unha boca de vasixa -si, unha boca de vasixa- e unha ostra. Esta tarde veriamos aló enriba no monte, nese castelo, ducias de ostras, berberechos, ameixas. A xente que pasou tempadas aquí meteuse unhas boas mariscadas e ata nós chegáronnos os restos. A esta primeira torre, que ten unha estreita plataforma superior, hai que subir con moito coidado para non matarse. Buscade a mellor vía se ides, subindo desde onde están estas marcas das portas. Parece que non, pero se chega.

Pero estamos agora tentando acceder á segunda atalaia. Xurxo comeza a gabear. Non é doado atopar a vía, pero para quen queira tentalo (hai que ir con moito coidado, ollo), a referencia é o segundo loureiriño que ides ver. Hai que meterse por unha fenda que ten unha pedriña no medio. Pasar de alí. Se subes, e de súpeto te atopas con isto, estás enriba.

Isto son escalóns tallados no granito. Hainos por todo o castelo. Pero estes son imposibles. O penedo que coroa a parte norte desta atalaia, e que permite ver o outro torreón penedento da entrada, parece impracticable. Pero como farían para superar o camiño ata os seguintes, que se ven algo máis enriba? Superámolo e aparece unha plataforma verde, verde de granito, no medio das alturas.

E na plataforma, nunha lousa no chan, sorrimos, axeonllámonos, seguimos lenemente os sucos.


Sucos retocados dixitalmente para podérense apreciar.

¿Sabedes que é isto? Ten moitos nomes. Chámase Alquerque do Nove, aínda que tamén hai quen lle chamaba a Danza dos Nove Homes, ou o Morris dos Nove Homes, ou o Muíño. É un dos xogos máis antigos do mundo. Na península aparece desde a Idade do Ferro, aínda que os romanos tamén o introduciron e no século XIV seica tivo un gran rexurdimento. Aquí está unha fermosa miniatura do Alquerque no Libro do Xadrez de El-Rei Afonso X o Sabio. E non é casual ver a catro soldados xogando a el:

Imaxinamos á guarnición -non sabemos de quen, nin con que motivo- entregados ao sol nesta altura inexpugnable, xogando a esta sorte de complexo tres en raia. Este é o tesouro que estaba a procurar. O xogo dos vixías. Polo que se ve na pedra, os vixías fixeron ao carón do taboleiro unha especie de cadro, supoño que para almacenar fichas comidas.

Ao explorar a plataforma, ao redor dunha pequena cova aparece moita máis tella -aparentemente medieval-, moitas máis cunchas. Pero aínda non estamos no bico. Nunha gran pedra aparecen cazoletas enormes. Metémonos nunha delas e vólvenos dar a risa.

Máis escadas a penas rabuñadas na pedra nos guían no noso camiño. Subimos por ela. Estamos na estrema do lugar, albiscando Esteiro aló embaixo, e o curso do Río Maior. E estamos, atención, nunha torre natural. Metidos dentro dunha cazoleta xigante que nos fai as beiras de ameas.


As ameas naturais do Bico do Castelo

Este castelo, como dicía ao principio, é ben estraño. Carente de estruturas aparentes, os penedos son as súas ameas, murallas, barbacanas, foxos. Hai que ser detectives para localizar as evidencias, posiblemente de casas de madeira tapadas con tella, alboios encaixados entre a protección das atalaias. Pero o que abraia é a distancia entre os estremos. Enorme. ¿Necesaria? Aquí vai un plano con algúns detalles:

Está claro, para descubrir esta Historia hai que percorrer estes montes. Son os montes os que te explican a situación. O Bico do Castelo non ten unha especial visibilidade. A diferencia doutros castelos deste tipo que visitamos anteriormente, non está a controlar a entrada da ría, agardando algo que chega do mar. O seu interese, pola contra, é evidente. Polo valciño do Río Maior podería discorrer unha vía, que partira do mar, de Esteiro, e subindo pola ladeira de enfronte ao castelo puidera entrar, no alto, na Terra de Soneira, que comeza aló detrás, no alto. Claro, sempre que hai un camiño, a miña seguinte pregunta é: ¿onde levará? Collemos os mapas. Trazamos unha vía recta sobre o doce e suave relevo de Soneira desde a subida desta vía polo val, observamos por onde pode discorrer mellor, e decatámonos dun trazado natural case liñal, que sube cara o norte-nordeste. Dános a risa.

Aló enfronte, no mellor trazado de camiño posible, está un antigo e camuflado lugar ao que os romanos chamaron no seu tempo Grandimiro.

¿Grandimiro?

Montamos nos coches e ollamos cara o norte, intrigados por algunhas cousas que vimos no mapa ata chegar a aquel sitio chamado no mundo clásico Grandimiro. A xente que hoxe vive alí nos repetirá, posteriormente, unha frase cando nos falen deles mesmos: esta é unha vila fundida.

Pero iso contaréivolo mañá.

10 Comments

  1. 13 / Abril/ 2010

    Vaia… E está ben documentado o do alquerque, ou os historiadores empregan conxeturas? Segundo pon nesta web, na que explica como se xoga, (http://brainking.com/es/GameRules?tp=53), “se jugaba hace más de 3000 años en el Antiguo Egipto y fue traído a Europa en el siglo octavo por guerreros moros”. De cando son entón eses sucos, profesor? (século enriba, século embaixo)

  2. ecoe
    13 / Abril/ 2010

    Pois que os momtes non son lugares sen importancia como aparentan: agochan moita lectura para quenes saiban ler neles.

    Andan os poderes fácticos (os frijoys, mais non só eles) na trata de eliminar o rigor nos estudos de impacto para as suas tan destructoras obras ou concesións, e velaí o que veñen arrasando sen ruído e sen protestas.
    Acábannos có noso, o noso, descoñecido!

  3. miguel
    20 / Abril/ 2010

    .-Alquerque; amen de outras cuestións, este Castelo Grande lémbrame ó Monte Lobeira, entre Vilanova e Vilagarcía, entre a Ría de Arousa e o Salnés; son dous os taboleiros que alí hai, en canto á cronoloxia,dise deles que probablemente foran gravados polas tropas borgoñonas do Conde Raimundo. Estariamos a falar de ocupación a finais do século XI e principios do XII.

  4. 20 / Abril/ 2010

    Ola, Miguel. O das tropas borgoñonas é unha teoría que teño lido en varias ocasións. Non sei se foi enunciada por Viqueira, nunha monografía de hai ben de tempo. O certo é que a realidade deste tipo de taboleiros é máis ampla, e están documentados na península antes da chegada destes mercenarios. Quero dicir, podéronos gravar eles, alguén antes ou alguén despois.

    Con todo, a historia dos mercenarios de Burgundia é unha pasada, por certo.

  5. Brigantium
    21 / Abril/ 2010

    Recordame moitísimo os penedos do Xalo, na Coruña, alí tamén hai tellas ciscadas entre as pedras, pode que sexan tégulas romanas, pero non estou seguro.

  6. 21 / Abril/ 2010

    Si, temos pendente subirmos ao Xalo, pero alí creo que hai evidencias doutro destes castelos.

  7. jl galovart
    24 / Setembro/ 2010

    formidable lugar el que nos descubres……no lo conocía

  8. artabris
    26 / Setembro/ 2010

    impresionante! se ides ao Xalo, alí está a aldea de Castelo, un topónimo ben clariño tan claro como o que traes neste post, e un “chisco” máis adiante seguindo a cordal, está Santa Lucaia, e por alí limitando Culleredo e Arteixo están os montes de Valencia, un topónimo que indica sempre un lugar axeitado para a defensa, aínda que por desgraza por aquí os montes teñen moi pouca visibilidade por mor dos eucaliptos e toxos de 2m… así que é case imposible ver nada, salvo nos cumios, e so polas vistas xa merece a pena ir tanto ao Xalo como ao Lucaia (posto por aí Leocadia, que vai ser que non)

    O que está claro é que estas fortezas naturais foron usadas polos nosos devanceiros, nalgunhas as pegadas como nas que nos amosades aquí son moi sucintas e noutros lugares son máis obvias, canto queda por investigar!

  9. 26 / Setembro/ 2010

    artabris, si, a ver cando nos achegamos ao Xalo….

    Galovart, polo que lle teño lido, ese sitio vaille interesar moitísimo a vostede. Especialmente o que sinalo como Atalaia 2. Xa me contará.

    Eu ando a voltas co Pindo, como vostede. Ese lugar é coma un embruxo que te atrapa e non te solta. Xa lle contarei tamén. :-)

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará