No corazón do Deza (2): O Pinante de Chedas

Last updated on 23 / Febreiro/ 2014

Antes de baixar ao fermosísimo e antigo solar de Chedas, fumos procurar as súas orixes míticas. Co vento venteando cristais de xeo, paseamos entre os breixos e toxos dunha dorsal; sobre nós movíanse os muíños de vento, e Presas, da nada, amosábanos tella ciscada por un chan cheo dos vultos que caracterizan un sitio arquelóxico que está a flor de pel. Eis O Convento! De aquí partiron as pedras do máxico casal de Chedas, din as vellas lendas do Candán. Así aparece este lugar inhóspito, a 720 metros de altitude, sen auga nin nada que se lle pareza. O Convento é con diferencia un dos sitios arqueolóxicos máis difíciles de interpretar que me teño atopado. A configuración estreita dos muros, feitos con lousa, lembroume inmediatamente a algúns espazos romanos, pero os materiais -aínda que moi fragmentados, moita tella curva, e algo de cerámica común, esparcida nunha área duns 120 metros cadrados- non parecen levar ata ese horizonte. O vento zoa inclemente: vivir aquí sería unha tolemia. “Seica eran unhas dependencias de castigo dos monxes de Aciveiro”, di Presas. A longa sombra dos monxes de Aciveiro.

A longa e enigmática sombra, engadiría. Na foto do 56 si aparece algo que se pode tamén apreciar nas ortofotos de hoxe: a existencia dunha ampla demarcación rectangular na área na que hoxe se poden apreciar os cimentos das estruturas e eses pobres restos de cultura material. Pero segue sendo todo igual de estraño.

Desde aló divisamos o casal de Chedas.

Chedas: un vello casal, seica antiga granxa de Aciveiro, aínda que os numerosos gravados, pedras cambiadas de sitio que se poden atopar aló tamén confunden. Este casal dispón dun val para el só: é como unha estampa da Galicia inmemorial, que atesoura ao seu redor 400 hectáreas de terreo propio con prados, brañas, devesas, todo tipo de terras. Chedas é un auténtico micromundo refuxiado no Candán, unha especie de caverna dos segredos da historia desta serra. Ao longo das súas paredes aparecen enigmáticos gravados, ás veces doados de interpretar e outras veces non, que informan sobre o pasado noble do casal.

Un home só vive alí. Unha estrada morre entre estas casas. Ao chegar fumega dalgures o cheiro dun bo pote de caldo. Antonio ábrenos a súa porta xeneroso e amósanos a colección de gravados pétreos: torres, carballos, sables, símbolos cristiáns.

Á entrada, unha fiestra de inspiración manuelina renacentista, pero o tempo borroulles ao home e a muller a cara fundadora e avogosa deste lugar. O antigo suposto “convento” está alí ao alto e Antonio confírmanos esta enigmática historia:

-Disque as pedras de Chedas antes estiveron no Convento- e sinala aló ao alto, ao último muíño autoxerador.

A enigmática ubicación do convento

Antonio guíanos pola súa casa. Ensínanos orgulloso a súa colección de prensa; unha e outra vez e e a súa muller son retratados, iconizados, fosilizados pola prensa galega para ilustrar o mito da Galicia aillada, antiga e misteriosa. Dous labregos que posan, serios, ao pé do seu querido hórreo, cos pés húmidos entre herba fresca de regatos que nunca secan porque a montaña non deixa.

No patio vaime contar unha das historias máis bizarras que eu teño escoitado no campo galego e que vouna bautizar coma o fixo o meu amigo Xurxo Salgado, na súa variante dialectal do Baixo Miño: o Pinante de Chedas. Antonio estábanos amosando como no patio, por diante da casa, no seu tempo cruzaba unha condución de auga que atravesaba o patio e daba servizo ás numerosas dependencias, agora caídas, do casal. Alí, no medio do patio, había un cruceiro do que hoxe queda algunha peza solta por alí. A capela, estaba algo máis alá.

Na fachada lateral da casa sobresae, con certo porte suízo, un balcón. O balcón sopórtase en tres ricas ménsulas que inmediatamente atraen a miña atención. Así que lle pregunto a Antonio: “E ese balcón?”. “Ese e o balcón dos namorados”, contesta Antonio. Inmediatamente imaxineime unha escena do romantismo galego, do século XIX, onde se forxan estas historias de balcóns imaxinadas no Shakespeare e no folletón. Imaxinei a típica historia da moza garrida que vai avellentando neste balcón mentres espera o retorno do seu namorado da guerra, ou da curmá que espera a chegada nas vacacións do seu curmán que estuda Dereito na Universidade de Santiago e do que está namorada desde cativa. Non me digades, vós fariades o mesmo! Pois resulta que non era así o conto.

Nin moito menos.

-Resulta que o dono de todo isto, o señorito Don Santiago Pimentel, era moi rico e non podía parar de foder, así que tivo moitos fillos fóra do matrimonio. Disque Lalín está estrado deles.

O Balcón dos Namorados valía para algo, digamos…excéntrico.

-Don Santiago púñase en cirolas alí no balcón -explicounos Antonio- e mentres tiña atadas no cruceiro catro mulleres espidas. Entón alí tirábase cun paraguas e alí onde caía, trincaba nas mulleres!

Deunos a todos a risa ante a cunqueiriana resolución do conto! Só imaxinar a escena dun fulano tirándose en pelotas cun paraugas practicando unha sorte de sadismo de carácter aerofortuito era demasiado forte para nós. Posteriormente puiden ver que a lenda xa gañara a atención dalgúns estudosos da comarca, e estaba publicada por alí, pero a cousa deixounos totalmente alucionados, como ben se pode ver nesta foto:

Don Santiago Pimentel, contan as lendas, chegou a desenvolver unha sorte de código morse visual coa roupa tendida. Conforme se tendía a roupa no Casal, pantalóns, saias, camisas e calzóns significaban avisos para as amantes do señorito, que as vían desde os camiños altos que levaban ata este pequeno reino de Chedas. Iso si, o tipo encaixaba deportivamente as cornucopias. Seica atopou á súa muller cun amante alí en Chedas -que parece máis un Xardín das Delicias estilo rural que un áspero val montañés-. O señorito díxolle a aquel home que se fumara un pito tranquilamente. Cando o tipo acabou, quíxose largar, pero o señorito preguntoulle se non lle faltaba algo. “Que me vai faltar?”, preguntou temeroso o home. “Pois pagarlle”. “A quen”. “A quen vai ser? Á miña muller. Non é o normal iso?”. “E canto lle pago”. “Como mínimo un peso”, dixo Pimentel. Ordenou aos criados que prepararan bestas para a viaxe e mandounos fóra de Chedas, e á muller para a casa dos seus pais.

Por suposto, en Chedas tamén hai a lenda dun tesouro. Un día, un home chegou á Porta do Sol de Madrid, e cando se puxo no medio da praza, ficou como extasiado, mirando ao baleiro. Un garda achegouse a el e preguntoulle que lle pasaba. El díxolle que soñara que alí atoparía a súa felicidade. O garda, que debía ser galego como era habitual, díxolle: “Boh, tamén eu soñei que atoparía un tesouro debaixo da zafra do ferreiro da casa de Chedas”. Entón, aquel home colleu o camiño da casa de Chedas e ao chegar á zafra, atopou un tesouro.

Chedas: imaxes, lendas e segredos. Algunhas lendas vos teño contado, pero tamén algún segredo debo gardar da casa de Chedas que non vos contarei. E non hai mellor historia contada que aquela na que sabes que calas algo porque é preciso facelo.

Fotos: Sole Felloza