…e outra Santa Mariña máis: a Pedra da Pía de Esteiro

Last updated on 3 / Xuño/ 2011

De verdade que con Santa Mariña pasa algo ben raro. Sempre que esta santa é a titular dunha parroquia galega, hai algo raro polas súas inmediacións. En concreto, coas zonas excéntricas ao espazo no que está a igrexa. Este é o caso da Pedra da Pía, en Santa Mariña de Esteiro (Muros). Hoxe tiven a sorte de que Elixio Vieites me amosara esta nova localización (que creo que non está no catálogo do concello de Muros) que os interesados na arqueoloxía e na relixiosidade popular xulgarán do máximo interese.

Esta pedra tan espectacular e inusual [localización] atópase no camiño tradicional de subida ao Pedregal de Esteiro, que se estende sobre e no propio monte da Pedra do Cadro. A relación entre a pedra e este camiño tradicional é, ao meu ver, clave para comprender este espazo. Aquí podes ver o lugar e a conexión entre pedra e camiño:

A pedra -que é enorme no seu desenvolvemento, e se estende ladeira abaixo bastantes metros- está orientada cara o NE e aparentemente non apunta cara ningún sitio importante, aínda que ocupa a posición máis elevada dun complexo sistema rochoso e controla todo o val do río Maior, que pecha polo norte o espectacular castelo altomedieval (e posible refuxio civil) do que temos falado aquí.

Detalle do panel central da Pedra da Pía

O máis chamativo, con todo, é en certo xeito o “programa” de representacións que xunta nun único espazo. A pía central, intervida e usada durante moito tempo, está acompañada de toda unha serie de motivos ben intrigantes, que van máis alá dos tradicionais cruciformes de “termo” ou de santificación dun espazo que vemos con frecuencia nas serras galegas. Na zona inferior, como vedes, aparece un grupo de coviñas cunha pinta antiquísima pola súa disposición. Sobre a pía, observamos gravadas un conxunto de cruces de varios formatos distintos, e tamén percibimos uns alfabetiformes. En concreto, unha M que tamén se repite na zona superior da pedra (Mariña?), acompañado doutro trazo que non puidemos interpretar. Pero o interesante é que un conxunto de covas vai rodeando todo o panel central e delimitando a superficie de representación, complementado na zona superior dereita cun suco que vincula as coviñas entre si.

Que raios é isto? A cuestión é que aínda non o sabemos. Ata agora Elixio non puido obter tradición oral sobre os usos desta pedra, que eu estou convencido que deberon ser moi habituais ao longo de moitos séculos. Pedra de termo entre parroquias ou coutos? Ten toda a pinta. Pero, que é máis? Que función relixiosa tiña isto? Desde aquí pedimos colaboración por ver se tentamos obter memoria dos usos deste lugar antes de que desapareza. Chegaba ata aquí algunha procesión de Santa Mariña? Foi empregado como altar católico de “campaña”?

A miña percepción é que estamos ante unha pedra de usos moi antigos que foi cristianizada (e recristianizada) durante moito tempo… Se cadra nos remontemos ao mundo da Idade do Ferro ou máis aló, pero nos falta aínda por comprender bastante o contexto e o folclore aquí é clave, ten que existir folclore, raio. Un elemento importante é que o espectacular conxunto de batolitos que se atopa baixo a pedra está inzado de covas, abrigos e labirínticas pasaxes que puidesen ser, nalgún momento, un suxestivo espazo mítico que esta Pedra da Pía debera de algún xeito consagrar ou conxurar. A existencia nas proximidades dun misterioso río subterráneo que descende cara o río Maior (atención, Clube Espeleolóxico Maúxo, xa preguntei para que nolo localizaran) tamén é tremendamente suxestivo.

Choutamos entre abrigos, túneles, pasaxes. Ás veces a luz e a erosión nas covas xóganos algunha mala pasada, como este falso amigo que nos deu unha volta ao corazón cando o vimos nun abrigo:

Unha ollada detida fíxonos ver que era un caprichoso xeito de erosión da rocha, pero durante dous segundos tivemos os ollos máis abertos que pelotas de tenis.