Castromiñán: un descoñecido tesouro do patrimonio natural e histórico de Galicia

Algún castro e algún vello camiño teño andado nestes anos, como ben sabedes, ao longo e ancho do país. E moitos que me quedan. Pero hoxe vouvos falar dun lugar que me ten roubado o corazón, dun lugar dunha beleza estrema, ao que chegamos o outro día. Sei que a partir de agora, cando teña que falar de Galicia, falarei deste sitio, como exemplo da química primixenia que enxendra o imaxinario deste país: unha mestura de ensoñación, natureza, a crúa realidade e os homes. Dubidei mesmo de publicar este post, por se ao facelo se crebaba a maxia do espazo e do lugar. Pero ben sabedes que son da teoría de que o mellor xeito de protexer o patrimonio natural e histórico de Galicia é dándoo a coñecer. Moito nos machacou o descoñecemento!

Nestas semanas, coa miña teima da procura de toponimia de castelos por toda Galicia coa que vos insisto en Capítulo 0, comecei a repasar o litoral da Costa da Morte. E de súpeto, á altura do Mar de Fóra de Fisterra, nunha zona solitaria, o SIXPAC ofreceume un lugar que ata o momento descoñecía. Un monte e punta do Castelo. Abrín os ollos. Alí mesmo, diante desa punta, en 1987, producírase unha catástrofe que todos coñeceredes: os estouridos do Casón. Días antes, a cinco millas de Fisterra, as explosións no buque de bandeira panameña provocaran que mariñeiros chineses, da China interior, se tiraran ao mar sen saber nadar, de calquera xeito, e morreran desnucados nada máis caeren á auga moitos deles. Os corpos saían como monicreques da auga. 23 mortos. Por unha decisión aínda non esclarecida, os remolcadores levaron o barco ata a zona máis dura da costa fisterra. Estes cantís do Mar de Fóra, na Punta Castelo. E pode que lembredes esta imaxe:

Fotomontaxe. Solapamento de fotogramas a partir dun travelling da TVG.

E como, nunha noite de decembro, a Costa da Morte ficou presa dun pánico colectivo, e máis de 15.000 persoas de Fisterra, Camariñas, Muxía, Cee e Corcubión fuxiron de xeito desordeado escapando dunha suposta nube tóxica. Foi a noite tras estes estouridos do sodio en contacto coa auga retransmitidos en directo pola Televisión de Galicia, onde a canle autonómica se gañou ben o pan. A filmación segue a ser impresionante:

Pero eu queríame achegar ao Mar de Fóra de Fisterra para ver ese Monte do Castelo e esa Punta do Castelo. A primeira vez que o tentamos aparcamos o coche na Praia do Rostro. Era un día de temporal e subimos aos cantís. O vento e a chuvia toleounos, botounos para atrás; eran aqueles como lapotes na cara, enchoupando as pernas e meténdose entre as prendas de abrigo. Só chegamos á Punta das Pardas. Entre a negrume e a auga e o vento albisquei un promontorio no fondo, pero o mundo trala auga era como unha película estropeada de principios de século: gris e cheo de gran. Pero o vento levounos, empurrounos de volta. Rendímonos.

Volvimos alí esta semana, cunhas circunstancias ben distintas. Subimos o outeiro areoso desde a Praia do Rostro, e outravolta achegámonos primeiro á Punta das Pardas. O que vimos, señores e señoras, o que vimos marabillounos:

Fotos: Sole

Cantís, cons, rochedos, carrizos, furnas xigantes nas que funcaba o vento e nas que parecían dumir atlantes, dunas cubertas de herba que gabean montes enriba, aínda vivas. Un dos tramos máis virxes da costa galega estaba diante nosa. Mirei á fronte. Alí ao fondo, ao final da vista, estaba a Punta Castelo, e o Castelo, ou o castro, porque tamén se lle chama o CastroMiñán.

Ansiosos camiñamos nunha paisaxe desértica, de vento e sol. Os corvos percorren estas campas e bótanse contra os cantís, corvos enormes coma voitres que planean coma falcóns. Estas terras salvaxes, sen aproveitamento humano, en si mesmas un tributo á vertixe e á erosión, cheas de covas que cantan ao mar bravo as melodías do vento.

Tras un breve paseo de media hora chegamos a Castromiñán. Velaí está. Un promontorio adentrándose no mar entre cantís, con dous enormes parapetos de terra perceptibles na distancia.

A luz non nos permite apreciar ben, pero aí podedes ver o arrinque do primeiro parapeto

Nesta fotografía aérea se poden identificar algúns dos elementos da estrutura do castro

Este antigo fortín da Idade do Ferro -transición entre Ferro I e Ferro II?- é alucinante. Malia parecer esta unha terra un espazo de desolación, a fortaleza está rodeada de tres mananciais. Un deles nace ao pé da muralla. Nesta terra areosa, o manancial descende ata o mar, nun canón moi profundo, á beira do parapeto, formando o foxo natural máis alucinante que teñades visto nun castro. Unha plataforma suxire, entre a muralla e a sima do manancial, unha pequena hortiña. Ao entrares a Castromiñán, cando subes á muralla e chegas á croa, descubres como este lugar está rodeado de abismos, precipicios que se despeñan sobre o Atlántico:

Un pensa: ¿quen podería aturar vivir aquí? E chega a sorpresa. Gabeo as dúas murallas e descubro unha croa máis grande do que agardaba. E cando entro na croa, de súpeto, o vento acouga, e vai calor aquí, no alto deste monte batido polos ventos oceánicos. ¿Por que pasa? Na zona máis alta descubro unha atalaia: unha elevación posiblemente artifical de terra. Estas xentes ergueron o monte para taparse do vento, e tamén para máis cousas. O castro está agachado. Non se pode ver desde a contorna, só desde a situación inmediata de cen metros ao redor. Mesmo desde o mar non sería doado de ver. Pero desde a atalaia, se cadra, os vixías se poderían asomar sobre a liña do outeiro, e enxergar terra adentro. Non o sei. Pero na croa, maxia, auténticamente maxia, vai calor.

Sento nuns penedos, arroubado pola beleza salvaxe deste lugar. Da outra banda do castro, outro abismo debrúzase contra un fondo mariño que nin me atrevo a mirar da vertixe. E vexo algo case tolkiniano. Unha fonte de auga, un manancial cae en fervenza sobre o abismo ata o mar. Alí mesmo, diante miña. Non ten moita auga, pero brilla ao sol, voando a auga cara o fondo do mar.

Fóra da croa o vento peina a herba, que medra brava e grande sobre un leito posiblemente húmido destes mananciais de Castromiñán. O castro segue habitado, como podedes ver: os raposos corren e saltan entre os penedos, sorprendidos da presenza de xente, pero aínda algo curiosos tamén.

Entre Castromiñán e o primeiro núcleo habitado hai 700 metros practicamente inalterados. Toda esta área, abandonada, son máis de 40 hectáreas nas que temos o privilexio de conservar, case intacto, o poboado e o seu contorno. E non é un poboado calquera. Castromiñán é o noso Dún Aonghasa. Paisaxísticamente, o máis espectacular dos castros costeiros de Galicia. E posiblemente un dos mellor preservados. A combinación entre a fortificación e a marabillosa paisaxe de cantís e mar convirte a este lugar nun dos tesouros de Galicia, que moi pouca xente coñece (non nos cruzamos con ninguén nesa nunha luminosa mañá de ponte de San Xosé, para variar, e iso que hai un roteiro sinalizado). Se o combinades coa traxedia do Casón, mito, realidade, historia, memoria, todo se combina co vento e o mar. Impresionante.

Nota: Se queres visitar Castromiñán, hai un acceso máis directo desde a aldea, pero recoméndoche que fagas o camiño desde onde nós o fixemos. Aparcar no estremo sur da praia do Rostro e seguir as indicacións do Roteiro Mar de Fóra. Lembrade achegarvos á Punta das Pardas, que é o mellor sitio no que se aprecia a liña de cantís, e logo tranquilamente en dirección ao castro. É unha media hora de camiño, indo con calma, pero paga a pena. Esta é a localización da área en Capítulo 0 Mapas.