Sentido e percepción no petróglifo de Boallo

Na parroquia vimiancesa de Berdoias está o petróglifo de Boallo, preto da aldea do mesmo nome. É unha zona de páramos e brañas, un gran espazo aberto que, para min, agora que por fin chegou o frío, ten unha insólita beleza. É este un lugar que parece transitado por lobos e por sombras de xenetes solitarios.

Como o petróglifo unicamente está sinalizado na estrada principal, é un bo momento para entrenarnos na localización intuitiva de petróglifos. É algo que facemos con frecuencia. Unha vez que sabemos a área -de certa amplitude- na que se atopa, tentamos descubrir onde está localizado a partir da nosa percepción do contorno. É algo fantástico, e adoitamos acertar máis ou menos na localización dos gravados rupestres, aínda que non é doado explicar por que. Eu estou convencido que opera unha sorte de “memoria por acumulación”. Como xa tes visitado moitos petróglifos por todo o país, posiblemente tes procesado unha serie de elementos comúns que ás veces se poden definir con palabras e outras veces non, que teñen máis dun sexto sentido que non é tanto máxico senón como comparativo. Todo amante dos petróglifos desenvolve unha intuición parecida.

Ese fenómeno, unha vez que se consigue, é algo absolutamente marabilloso. Porque de súpeto, estamos moi preto destes seres humanos que nos precederon hai tres mil anos, e desenvolvemos unha lectura e unha ollada sobre o contorno que nos conecta, saltando milenios intermedios. Só é algo parecido ao instito animal, só son algúns trazos que nos vinculan; somos capaces de intuír que pedras van ser as escollidas, pero non sabemos as causas, non sabemos claramente o significado. Estamos conectados pero dunha forma parecida á caverna de Platón; apreciamos só sombras do que deberon ser significados completos.

O que acontece ás veces é que a presenza dos petróglifos está aínda envolta nunha escena, con sutís elementos que completan a narrativa. É o que acontece en Boallo. No contorno hai unha chea de laxes estupendas -bo granito, aplanadas, etc.- que permitirían facer gravados comodamente, pero o artista prehistórico fixo unha selección ao meu ver claramente determinada e bastante incómoda para o que é habitual nos petróglifos. Unha superficie irregular e en caída aos pés dunhas rochas que sobresaen no seu contorno inmediato como dúas laxes superpostas, nas que se agrupan unha serie de catro combinacións circulares. Esas dúas laxes están orientadas cara o oeste, e son parte dun conxunto rochoso moi interesante que se eleva como unha pequena torre sobre o contorno inmediato.

Cremos que o petróglifo non se pode entender só. Hai unha serie de marabillosas sutilezas. Por exemplo, do alto da laxe caen unha finísima gota de auga. A relación entre os petróglifos e os pequenos fíos de auga que escorregan polas rochas é sutil e marabillosa, e parece ser un criterio importante á hora de gravar un panel.

Neste caso, hai unha pequena canle trazada xusto desde a caída do fío ata a evacuación pola parte de abaixo da rocha, e os petróglifos xusto van beireando por riba esa canle. É tan sutil que parece deseñado por un paisaxista zen, ata o punto de que non sabemos en que medida é unha percepción nosa ou forma parte do conxunto orixinal, pero iso é o marabilloso do asunto. E despois hai outro elemento interesante. Xusto enriba do petróglifo hai un pequeno abrigo rochoso que debeu ser utilizado de forma habitual nos últimos milenios. Pode verse perfectamente a súa última fase de ocupación. Todo o abrigo foi revestido por un murete que tapa as súas aperturas. Moi posiblemente ten que ver cos canteiros que traballaron na área -curiosamente, respectaron toda a plataforma-, cos pastores da zona ou mesmo coa Guerra Civil.

Murete protexendo o abrigo rupestre.

Non me cabe ningunha dúbida de que a presenza dese abrigo rochoso tamén é determinante para a ubicación do petróglifo, ao igual que as dúas pedras superpostas ou o feito de que a plataforma estea dominando visualmente todo o contorno, un contorno ausente de castros, por certo. Sospeitando que a plataforma en si mesma poida ser algo, dimos unha volta ao redor con calma e efectivamente, atopamos petróglifos de coviñas delimitando ese espazo, en varios puntos.

O que quero dicir é que ás veces analizamos os petróglifos como empregando agullas hipodérmicas, ou como se fixeramos análise sintáctica dunha frase, e analizaramos de forma separada o suxeito, o verbo e o predicado. Extraemos un panel de gravados, identificamos os motivos, etc. Pero sospeito que moitas veces os petróglifos deben ser comprendidos no seu contorno inmediato, e que ese contorno está escenificando parte do petróglifo, complementando esa narrativa silenciosa que nos comunica ao longo do tempo. Iso acontece de xeito moi claro en Boallo e noutros lugares, como xa teñen traballado xente como Manuel Santos ou Marco García Quintela. É dicir, cando se visita un petróglifo hai que abrir ben os ollos máis alá da propia pedra.

Iniciamos hoxe aquí un novo formato en Capítulo Cero. Non sempre se pode e non sempre isto achega algo novo, pero vou empezar a introducir fotogrametrías 3D para describir algúns dos lugares que visito. Esta tecnoloxía avanzou tanto que nos permite reproducir escenas con precisión, para que ti poidas explorar determinados lugares sen saíres da casa.

Aquí tes a primeira neste sentido, con referencias a algúns dos elementos dos que falei. Espero que a disfrutes e nos vindeiros días amosareite máis sorpresas.

Podes ver a localización do petróglifo en patrimonigalego.net