Que Sabucedo é un lugar moi especial, que vive a Rapa das Bestas como algo que vai alén do puro divertimento, está fóra de toda dúbida. Cando me enterei desta historia, a de como os veciños andaban a procurar as orixes do mito da Rapa das Bestas botando man da arqueoloxía, quixen contala. Poucas veces se dá esa confluencia fermosa entre lenda e ciencia. Aquí vai.

Publicada orixinalmente en culturagalega.org o 5 de xuño de 2013

Estrutura doméstica exhumada na carballeira de A Cabana. Foto: Citania

OS ARQUEóLOGOS ESCAVARON EN SABUCEDO UNA CABANA MEDIEVAL QUE A TRADICIóN SINALA COMO A FAMOSA CASA DAS VELLAS

Na procura do mito orixinal

Moi poucas veces ocorre algo así. A parroquia estradense de Sabucedo, famosa pola súa senlleira Rapa das Bestas, contratou a un equipo de arqueólogos para tentar aproximarse ás orixes lendarias da súa rapa e identificar nunhas ruínas dunha carballeira a mítica Casa das Vellas, un dos escenarios dunha lenda nacida hai cincocentos anos.

“Foron os veciños de Sabucedo quen atoparon estas estruturas”, afirma Israel Picón, arqueólogo da empresa Citania e director da intervención, referíndose ao espazo no que se artellou a intervención arqueolóxica que tiña como finalidade explorar un recinto moi desmantelado nunha carballeira e que podía coincidir con parte da lenda fundacional da Rapa das Bestas de Sabucedo.

O relato oral, transmitido de xeración en xeración, conta como no século XVI ou XVII, unha peste tremenda chegou ata a aldea de Sabucedo. Dúas vellas prometeron ao santo dous cabalos se a peste non as tocaba, pero complementaron o acto de fe coa fuxida ao monte, onde se refuxiaron nunha casa ata que a peste non pasaba pola aldea. Cando o andazo rematou, as vellas cumpriron a promesa e agasallaron con dúas égoas ao santo. O cura dixo que non as podía manter e ceibáronas no monte para que comesen dos pastos das alturas estradenses. E de aí vén a famosa grea do Santo.

“Os veciños querían saber se había algunha realidade nesa lenda”, indica Israel Picón, “así que viñeron a esta zona chamada A Cabana e foi cando atoparon esta estrutura, que logo nos amosaron. Nós entendimos que si, que era unha estrutura arqueolóxica”. Os arqueólogos fixeron un proxecto para documentar a estrutura e mesmo recuperar e reintegrar algunhas partes moi danadas. A excavación e limpeza documentou un muro duns 80 centímetros de ancho e unha medianeira máis estreita. “Nós entendemos que é unha estrutura doméstica”, sinala Picón, “aínda que, como xa lles dixen aos veciños antes de comezar, non podemos saber se esta é efectivamente a Casa das Vellas”. No equipo arqueolóxico tamén participaron canda Israel Picón, Xurxo Constenla, Óscar Barros e Eduardo Velázquez.

O rexistro arqueolóxico foi moi parco, xa que “a vivenda estaba moi alterada por diferentes causas e axentes”, sinala Picón. Os arqueólogos só recuperaron dúas pezas cerámicas: un anaco de tégula e un fragmento de cerámica “posiblemente medieval” con decoración incisa. “Entendemos que esta estrutura é medieval ou moderna”, conclúe Israel Picón. Tras a identificación dos restos, a restauradora Begoña Albertos consolidou as estruturas.

Aínda que non se poida asegurar que as dúas vellas de Sabucedo se refuxiaron aquí do andazo mortal, o novo escenario descuberto encaixa dentro da vizosa tradición etnográfica de Sabucedo. A cabana vaise sinalizar dentro do plan de acondicionamento da Rapa das Bestas.