Tras o ouro dos mouros (e IV): A Mina dos Sete Reinados

Last updated on 26 / Agosto/ 2011


Usos rituais do metal na Idade do Bronce. Ilustración: Ruiz Gálvez

Un resumo antes de continuar

Un territorio abandonado. Unha mina a ceo aberto, onde homes con lagoñas e mulleres con peneiras debullaban a terra na procura do estaño, conxurando polo baixo a súa fortuna para que apareceran entre as dedas es pébedas brillantes e douradas deixadas polos mouros. Homes e mulleres que espreitaban con atención a casoupa que controlaba a explotación, dominando os dous vales onde sucedían os traballos, para no caso de aparecer unha bágoa dourada entre a negra terra da serra do Barbanza, camuflala discretamente entre as roupas. Homes e mulleres que traballan nunha mina que non existía, alegal, ausente do rexistro oficial de minas do franquismo para o Barbanza, pero na que había vixiantes. Se cadra teñan que ver co que contou o médico da mina de Lampón: unha casoupa construída para os nazis que vixiaban as explotacións.

Un territorio feraz, bravo e improdutivo que se convertera no reino dunha agresiva Loba branca, cerne da mitoloxía europea. Vales de pouco pasto e moita pedra, lugares abandonados no “desarrollismo” dos últimos vinte anos. Para os que coñecimos a serra tal e como era antes do seu proceso de destrución dos últimos anos, este territorio é un último reduto. Un lugar para vir no inverno, cando as brañas enchoupan, a turba escurece, as nubes caen entre as pedras. A ese aillamento contribuiu os empinados outeiros que forman unha muralla ao seu redor, nas ladeiras que miran cara as vilas do Barbanza e os accesos á serra. Un territorio no que hoxe os únicos camiños que hai son os dos cabalos.

Un petróglifo moi antigo aos pés da veta mineral de estaño e ouro, onde homes de hai milenios deixaron gravados os seus pés; un petróglifo inédito esquencido de expertos e prendido a penas con pinzas nos tendais da memoria das aldeas próximas. O petróglifo galego con máis pegadas de pés, concentradas de xeito insistente nunha pedra e estendidos a outras dúas máis. E, a diferencia dos outros petróglifos galegos, sen un motivo máis a maiores. Como feitos para unha circunstancia puntual e nun momento puntual.

E unha calzada inmemorial, á beira da cal, os homes tallaron máis petróglifos de pés que conducen desde os vales de Comoxo, cruzando o Chan de Reis, beirando pequenos castros, por unha escarpada ladeira, ao carón dun río que cae en pequenas fervenzas, cara estes vales mineiros abandonados. Cun castelo ao carónneur, no que a tradición culta galeguista sitúa un destacamento da Legio VII Victrix, a Lexión Victoriosa que domeñou ás tribos galaicas na ofensiva final de Octavio Augusto e que rematou os seus días, séculos despois, na fronte entre Britania e os pictos. Pero un castelo no que o material que aparece inequivocamente en superficie é aparentemente medieval.

Pero nas súas proximidades hai unha cova a medias entre a mitoloxía e a realidade: unha cova perdida, grande, con varias estancias -e ata aí a historia é similar a tantas covas lendarias baixo castros e castelos- pero, atención co real, na que apareceron alomenos dous machados de bronce, levados dilixentemente a casa de fidalgos e señores poderosos dos que se precisaba un favor. Unha práctica habitual na Idade do Bronce (a de fincar armas na pedra, digo) para marcar e sacralizar espazos. Espadas e machados entregados e depositdos nas fisgas das pedras: as orixes dun dos grandes mitos europeos. Pero hai un importante matiz que investigadores como Alfredo González Ruibal están a apuntar en relación a estes depósitos do Bronce. Hai un patrón diferencial nas ofrendas de espadas en relación ás de machados. Mentres as espadas se ofrecen en lugares de fronteira, en lugares de posible intercambio violento, os depósitos de machados depositados nas pedras están vinculados a espazos de comunicación, de comercio e transacción. Quédense con isto.

Estamos nesta calzada, agora mesmo, Carlos e máis eu. Estamos no rechán onde unhas pegadas marcan o antigo desvío da vía cara o interior dos vales mineiros. Sábelo porque cando subes pola calzada de Vitres, hai un momento no que ves unhas fervenzas á túa esquerda e se escoita o fragor do río, mesmo no verán. Enfronte de nós, está toda a accidentada xeoloxía granítica. Á dereita, o castelo de Vitres érguese como un promontorio altivo. Para lembrarmos a situación:

Hoxe sabemos que non está só. Que non é o único. Que se cadra, durante anos, entendimos este territorio doutro xeito. Vitres: un castelo medieval para controlar o paso da serra e recadar trabucos. Vitres: unha atalaia contra os normandos. Seguro que Vitres foi todo iso. Pero agora sabemos que, ao mellor, podemos mirar máis para atrás, e que a historia deste lugar ten que ver con outros tempos. Aí enriba non hai só ese castelo, á dereita do río.

Á esquerda hai outro, outro descoñecido. Un castelo novo, inédito, que, complementándose con Vitres, cerra o paso a toda esta área.

-Ei, vinde! -berro desde a Pedra de Noceda.

Estamos uns meses atrás, en maio. Camiñamos desde o segundo val mineiro, das piscinas de decantación, randeando entre penedos. A Pedra de Noceda aparece nos mapas como un elemento identificativo claro nesta área. Entendes por que. É un enorme penedo de formas definidas e unha gran cor branca. Achegueime ata ela, subín polo seu carón para saber que vistas había desde aló. Cando cheguei diante fiquei pampo. Diante miña vía unha última estribación de outeiros penedentos antes de que abruptamente, toda esta área caera cara os vales inferiores da serra. Diante miña había un outeiro notable, e o río caía á súa esquerda. Inmediatamente da outra beira do río estaba o castelo de Vitres. Pero eu estou fixándome desta outra banda.


Muralla e zonas de derrubo no Outeiro Murado

Unha muralla está derruída todo ao longo da cumio do outeiro, que na súa zona superior é unha planicie duns 60 metros de longo. Coñezo ben estes derrubos: localizo moitos durante o traballo de campo das Repúblicas de Homes Libres. Murallas de pedra que van caendo pola gravidade, sementando as abas dos outeiros de cachote. Pero esta non a vira na vida. Tiña pasado centos de veces por aló embaixo, pola Calzada de Vitres. Pero nunca vira isto.

-A muralla está contra a serra, fíxate, como a do Coto da Amoreira -di Xurxo Ayán.

É que desde o lado contrario, desde a calzada de acceso, non se pode ver o muro. Por iso non sabe disto ninguén. Unha fortaleza oculta!

Baixamos como podemos pola pendente da Pedra de Noceda, e iniciamos a subida ao outro outeiro. Efectivamente, é unha muralla de cachote que pecha o acceso doado do outeiro. Pola outra banda, pola banda visible, as pendentes son fortísimas. Tamén parece ter un corpo de garda na posible zona de acceso. Mentres camiñamos por alí, alguén descubre tamén restos na zona máis alta de todo o outeiro, como se fose unha atalaia resgardada. Pero non se aprecian restos de vivendas, nin restos de tella, nin nada. Aparentemente, unha muralla que protexe e pecha ese recinto e nada máis en superficie.

A relación de complementariedade co castelo de Vitres é evidente. Parecen formar parte, os dous, do mesmo sistema defensivo. Sen embargo, este sitio non ten nada que ver, arqueoloxicamente, coa época de Vitres. Nin sequera parece medieval, nin romano, nin eu que sei: non hai un mínimo resto de tella, cerámica en superficie, ocupación típica de vivendas… aínda que o estilo de muralla en seco sóanos e ten paralelos inmediatos no veciño Coto da Amoreira -outro sitio arqueolóxico sito nas estribacións da serra- ou no Castelo de Fruime. Pero…doulle voltas a esa relación, parece evidente…

Pero as épocas non me cadran.

Para aclararme, tomamos o sol da tardiña coas vellas de Mosquete

-Non é un castro! Castro é Mosquete, é Runs, son os Petóns do Castro -dime unha vella de Mosquete absolutamente convencida.
-Pero entón que é?
-É o Outeiro Murado! -conclúe ela.

Pola miña experiencia, presto moita atención a como os habitantes da zona definen os sitios arqueolóxicos. Aínda que algo te pareza un castro, se os paisanos insisten e precisan que non o é, quédate pensando. Ao mellor te atopas outra cousa. E se non é un castro?

Volvemos ao Outeiro Murado, procurando observar algunha evidencia sobre o lugar. Percorremos o lugar estrañados. Sentamos entre as pedras, ollando o castelo de Vitres e a antiga calzada, que vai aló embaixo. Pasan dous rapaces subindo fatigosamente pola calzada. Desde alí enriba escoitámolos á perfección, falando e discutindo entre eles. Unha acústica brutal.

-Isto é parte do mesmo, home -dime Miguel, mentres lle dá un grolo longo á auga. Vai un día frío de xuño, un día imposible.

O certo é que se repasades ben o escenario comigo, veredes que todo parece encaixar. Esta fortaleza, na boca do val, parece controlar entradas e saídas do lugar. Complementada coa accidentada orografía que fai limitar este espazo, estamos comprobando que toda a área parece inexpugnable se se complementa con fortalezas. É inevitable establecer relacións.

E se se cumpre? E se estamos falando dunha liña de fortalezas que limitan o acceso aos vales mineiros? Na casa consultamos os mapas. O Outeiro Murado é un outeiro a partir do cal o monte cae abruptamente cara abaixo, pero…haberá outros accesos a estes vales? E estarán protexidos con fortificacións?

Se iso se produce, é a auténtica bomba, pensamos.

Observamos o noso contorno, desde o Outeiro Murado. Un pico ao fondo chámanos inmediatamente a atención.


Muralla do Outeiro Murado en primeiro plano.

Ao observar os mapas, decatámonos de que é un acceso con todas as da lei: só hai que ver o topónimo: Portela de Forcadiños. A Portela. Un paso pequeno para poder acceder a outro lugar. Na topografía observamos que por aí pode haber unha vía directa de chegada á mina.

Alí fumos.

Esquivando greas de cabalos bravos, Xurxo, Miguel e máis eu descendimos lenemente ata a Portela de Forcadiños, que está situada por riba dun curioso chan a media ladeira. O acceso desde a zona inferior á Portela non puido ser de carros: trátase dunha escarpada e granítica ladeira insalvable para o tráfico pesado do mundo tradicional.

Pero o corazón comezounos a latexar.


“Portas” da Porteliña de Forcadiños. Importante o tema do murete que vedes aquí: é unha divisoria parroquial, e ao estar situado no medio da antiga “porta”, indica que esta xa non estaba en uso como tal cando se elaboraron os muros desta división.

Nel había cousas raras. Unha boa masa de cachote, reaproveitada para facer un muro divisorio, podería ter pechado a portela. Pero dous grandes penedos, no medio do pequeno paso, creaban como unha porta. “Que curioso”, pensamos. Achegámonos aos dous grandes penedos. A nosa sorpresa foi enorme: aqueles penedos definían unha porta de acceso e velaí estaban as marcas da trabada das madeiras. “Tradicional?”, pensamos. Aparece algunha cerámica ciscada por aló, e no inmediato outeiriño, localizo dous clásicos muros de terra que parecen pechar a terraza superior dos Forcadiños próximos. Teño visto muros similares en fortificacións altomedievais e son comúns, por exemplo, nas Illas Británicas: son bases de empalizadas. Sería preciso unha prospección científica (e se cadra unha pequena intervención) para determinar se estamos falando dun sitio arqueolóxico antigo con funcionalidade de algún xeito militar, pero todo apunta cara aí.

Señores e señoras, todos os accesos naturais a este val dispuñan dunha fortificación. Nalgún momento este paso estivo pechado e insisto: os pastos que hai dentro son tan escasos, e o acceso desde abaixo a esta Portela de Forcadiños tan escarpada que a min no me parece infraestrutura gandeira. Non das que eu teño visto. Así que o debuxo xeral ficaría así.

Tres fortificacións -2 delas inéditas- nunha área marxinal de poboamento. No Barbanza nada é o que parece. Que significa todo isto? Que explicación pode ter?

Acompañádeme na miña hipótese.

O ouro, o estaño e as paixóns humanas

Na excelente publicación Los barcos de los petroglifos de Oia, os investigadores Fernando J. Costas Goberna e Antonio de la Peña investigan a enigmática presenza de embarcacións en petróglios do II milenio a.C. Unha delas é a da Laxe dos Cebros, que podedes ver xusto enriba. Malia ser parcialmente destruída por un buscador de tesouros, aínda se pode apreciar a precisión nos detalles deste barco representado. Un habitante desta costa de Oia amosou así todo o que hoxe segue a ser todo un desafío cultural: as perigosas viaxes desde o Mediterráneo ata as costas atlánticas, na procura de metais. Esta serie de viaxes plasmáronse na mitoloxía, en poemas intrigantes como a Ora Marítima, que verqueu ríos de tinta, e en evidencias arqueolóxicas cada vez máis precisas. Durante séculos, as civilizacións mediterráneas tomaron contacto cos pobos de Galicia, guiados por unha poderoso motivo: os metais. Estas épicas viaxes funcionaron en secreto: a ruta cara as Cassitérides -as míticas sete illas do estaño- pero tamén cara o resto das colonias mantíñase en misterio por parte dos navegantes púnicos.

Unha historia tardía ilustra á perfección o secreto e como este secreto se mantivo durante xeracións. Os navegantes fenicios de Gadir, que mantiveron secularmente o secreto do roteiro ata as minas de estaño, sufriron o acoso romano. Un deles, perseguido polos buques de Roma, encallou o barco nuns baixos para impedir que os romanos soubesen do secreto do estaño. Cóntase que o Estado de Gadir recompensouno con riquezas equivalentes á carga. Finalmente, o romano Publio Craso conseguiu descubrir a localización das Cassitérides e comprobou a escasa profundidade do filón.

Nos últimos anos, a investigación está a descubrir claros lugares de intercambio entre a poboación galega e os mercaderes púnicos. Monte Alegre, o Castro de Alcabre, se cadra a illa do Ulla na que hoxe están as Torres do Oeste, de xeito moi intenso no poboado da Lanzada ou espazos fondamente ritualizados no Barbanza, como Neixón. Semella, polo que sabemos ata agora, que o contacto entre as dúas culturas dábase en puntos moi concretos, como se houbese algo perigoso nos contactos, ou algún tipo de condicionante, orde ou privilexio. En lugares coma o Castro de Alcabre, ademáis, pode haber evidencias de asentamento de mercaderes, aínda sen comprobar totalmente.


Poboado da Lanzada. Foto: Incipit

A arqueoloxía actual revela unha intensidade de contactos entre o mundo mediterráneo e o galaico moi elevada, aínda que a penetración cara o interior do país dos bens intercambiados (viño, especias, aceite, cerámica) está escasamente capilarizada, é moi curta, e unicamente a través do curso dos ríos. Boa parte dos bens obtidos do comercio cos fenicios ficaban a pouca distancia de onde se transaccionaba con el. Aos púnicos non parece interesarlles irse cara o interior, nin os do interior parecen ter nada que ofrecer aos fenicios. Non sabemos.

O metal galego está claramente detrás destas perigosas viaxes polo Atlántico que fan os gadiritas. En sociedades como a galega, o establecemento dun comercio a partir do metal debía supoñer un gran impacto social e económico: por riba dunha economía agraria e gandeira, os metais valían moito, moito máis, cun esforzo tremendamente menor. Sabémolo pola historia: a descuberta dun metal valioso adoita ser un auténtico boom para o territorio no que se localiza, un boom efémero que provoca de súpeto algunhas inxentes obras públicas, rápidos procesos de diferenciación social, a aparición de caros obxectos de consumo. Polo mineral mátase porque co mineral vívese (moito) mellor.

Desgrazadamente, unha das probas deste inmenso cambio social na nosa Historia xa non existe. Nun dos episodios máis tristes e escuros da nosa historia cultural recente, en 2005 o Ministerio de Cultura español ordenou a destrución do castro de Punta de Muros para construír o Porto Exterior da Coruña. Este castro non era un poboado típico. Estaba edificado como en grandes barracóns lonxitudinais, e os seus habitantes non se dedicaban nin á pesca nin á agricultura. O poboado, camuflado dos camiños, aillado, nin sequera visible desde o mar, tivo o seu apoxeo de actividade entre o final da Idade do Bronce e o principio do Ferro, dando datacións tremendamente antigas para Galicia.


Planta do poboado de PUnta de Muros.

A xente que vivía en Punta de Muros estaba especializada na metalurxia: no procesado e traballo do estaño e outros minerais para construír pezas de bronce. Na pouca información que proporcionou aínda hoxe o equipo do arqueólogo Juan A. Cano Pan, sabemos que cando menos había dous tipos de produción, unha de obxectos máis utilitarios e outra máis complexa e de maior calidade, posiblemente co obxectivo comercial, suntuario…

Esta factoría fortificada era invisible do resto do mundo: non apareceu nela nin un só elemento púnico, fenicio, e bota para atrás as cronoloxías. A súa muralla de pedra protexía un auténtico laboratorio de I+D coa tecnoloxía punteira do momento. Todo iso se facía porque había moito que protexer, porque había moita riqueza en xogo. Como facían os fenicios ao silenciar a ruta, quen mandaba en Punta de Muros silenciaba o procedemento de elaboración, a explotación industrial do metal, desde unha perspectiva indíxena. É o comportamento, en certo xeito, do boom mineral, pero cun importante engadido. Nesta historia sobre as relacións entre mercaderes fenicios e galaicos, a historia sempre se contou desde o punto de vista do mercador fenicio, traedor do progreso. Punta de Muros revelaba como os indíxenas foron quen de desenvolver proxectos tecnolóxicos propios ao redor do metal. Ademáis do ciclo de produción, de algún xeito pecharían tamén o ciclo de distribución?

A mina dos Sete Reinados

Por todo o Barbanza, nas proximidades da serra, cántase hoxe unha lenda aínda tremendamente viva na tradición oral. Di máis ou menos é así:

Entre Outeiro Redondo
e Brañas de Prados
hai unha Mina
de Sete Reinados.
Sete de ouro,
Sete de prata,
Sete de veleno que mata

Témola escoitado en varias aldeas, con pequenas variantes, coma o nome dos topónimos que delimitan a estensión da Mina. Pero a concentración de referencias á Mina dos Sete Reinados está nesta marxe oriental do Barbanza, nas aldeíñas do val de Cures e nas aldeas da Serra do Barbanza. A primeira vez que se recolleu esta lenda foi antes da Guerra Civil polos homes da Xeración Nós e é emocionante escoitala de novo hoxendía, aínda tan fresca, tan gravada a lume na memoria colectiva cando xa están a desaparecer todo o resto do noso universo mitoloxíco. Aínda o outro día, cando preguntei pola Mina do Carballoso, unha vella recitouma. Os Sete Reinados están aí.

Voulles contar que é o que penso, que é o que imaxino eu con respecto a este mundo que lles describín durante estes días. Disfrutando da imaxinación, como tamén disfrutarei da ciencia e dos procesos de verificación, cando estes se efectúen na área, e me dean a razón ou ma quiten (e se ma quitan, colaborarei de xeito activo eu tamén en quitarma). Póñanse agora a cara de Mr. Hyde, e non a do Dr. Jekyll. Voulles pedir que, por agora, imaxinen comigo os Sete Reinados.

Estes outeiros e vales esquencidos gardan unha historia moi antiga, unha historia cíclica. A historia dos sete reinados que se sucederon, e que se repetiron ao longo do tempo.

As tres fortificacións que protexen o acceso á área gardan o tesouro, o maior tesouro dunha comunidade, o ben transaccional, o metal que ergue reinos e os tumba. Temos a impresión de que hoxe vemos aló varios momentos superpostos que nos están narrando a ambición do ser humano e os cambios na súa ambición.

Ese petróglifo de podomorfos non está aí por casualidade. Ese petróglifo responde a un ritual, e teño a intuición de que é un ritual de apropiación da mina, unha toma de poder simbólico do lugar, un acordo cos deuses que proporcionan ese mineral que nace na terra como as árbores. Teño a sensación de que o petróglifo está a sancionar a propiedade dun recurso económico valiosísimo por parte de comunidades ou de individuos, a diferencia entre a riqueza e a supervivencia. Estamos falando do Bronce Final, en plenos contactos entre o mundo mediterráneo e o mundo atlántico. É o mundo das viaxes no Océano, viaxes non só levadas a cabo -estou certo- polos púnicos. E hai máis: un dos aspectos máis estraños do petróglifo é a carencia doutros motivos. A diversidade dos motivos gravados ten moito que ver coa ritualización do espazo ao longo do tempo. Cada motivo, cada figura, é un significado, un uso e un ritual. A estrema especialización do petróglifo de Carballoso parece indicar un uso moi determinado, unha función moi concreta e, quen sabe, se un tempo tamén moi definido.

Quen sancionou a propiedade, dotou á mina de infraestruturas para controlar e preservar esa riqueza, construíndo un gran complexo especializado. Construíu o Outeiro Murado -unha fortificación petrificada do Bronce Final, como moitas que hai en Galicia, con “nada” no seu interior (en realidade, cabanas máis perecedeiras), e se cadra, nese momento ou máis adiante, tamén se ergueu a Portela de Forcadiños, e o Castelo de Vitres. Reparen agora na historia da cova de Vitres na que apareceron dous machados incrustados. Un elemento clave cunha función de comunicación e comercio do Bronce Final.

Durante sete reinados, as augas dos regatos do Outeiro dos Corvos limparon o estaño que marchou para os lugares de intercambio cos púnicos, pero tamén para construír as armas destas sociedades, e os tesouros. A Mina dos Sete Reinados podería ser un poderoso ben deste territorio. Aqueles que traballaban nela, ou aquel que a posuía, debía ir tomar posesión deste lugar, gravando o seu pé no epicentro dos traballos.

Coa chegada dos romanos, o espazo debeuse reorganizar. Apareceron castros mineiros, ao xeito do Courel, como Mosquete, vinculados estreitamente coa vía de acceso. Na perspectiva romana, posicións como o Outeiro Murado deixaban de ter sentido, e compensaba situar a infraestrutura defensiva nas proximidades da vía que permitía sacar con facilidade o mineral de aló, como sabemos por outros lugares do Imperio. Temos xa algúns indicios para pensar que debemos repensar a estratexia de ocupación do territorio galego por Roma, cando menos no Barbanza, pero non é agora o momento.


Outeiro dos Corvos (no Chan de Reis), ao carón do primeiro dos podomorfos da vía. Topónimos que se repiten e lugares de mouros. Aquí as vellas de Runs faláronme deles e de como deixaron todo cheo de cunchiñas.

A vía se cadra teña os seus primeiros traballos neste momento, sobre o antigo camiño indíxena de entrada nas montañas. Cabo desta vía están gravados os outros petróglifos podomorfos, aínda que nun estilo claramente diferente aos do Outeiro dos Corvos. Se cadra o símbolo continúe detrás, aínda que a estética varía. É, no que sabemos ata hoxe, a maior concentración de podomorfos de Galicia, e sería inocente pola nosa banda considerala casual. Estannos contando algo, aínda que non saibamos exactamente que. Na vía tamén había máis estrañas gravuras, hoxe desaparecidas, pero das que se conservan fotos. Alomenos un serpentiforme e unha pedra cun misterioso grabado dunha man -ou algo así, chamada a Pedra do Sol.

Coa noción cíclica que subxace detrás de moita da tradición oral, eses Sete Reinados sucedéronse na posesión da Mina. Todo un símbolo do poder.

Un compañeiro, vendo o material, especulou co primeiro que lle veu á cabeza. Algo profundamente poético, pero que ilustra o mundo máxico que rodea a todo este espazo:

-É o Camiño dos Mortos. Guía ata o alto dos chans onde están concentrados todos os dólmenes da serra. Pode ser unha perpetuación da memoria ao través dos séculos.

Tardaremos moito en sabelo, se o sabemos algún día. Pero hoxe, cando rematei de poñer todo isto por escrito, lembreime de Juana e o seu Ouro dos Mouros. Alguén díxome algunha vez que os Mouros -habitantes dos lugares que os nosos devanceiros habitaron-, non son outra cousa que as nosas Sombras, unha visión do perigosos e incontrolables que nós mesmos podemos ser, a penas as cinzas da nosa vida, condenadas a repetir e reiterar eternamente un relato, o último relato.

Cando os desherdados do Barbanza cavaban no Outeiro dos Corvos, se cadra ían á procura das sombras dos homes -se cadra tamén desesperados- que os precederon nestas soedades. Homes que se converten en mouros na memoria. Ouro que uns e máis outros deixaron atrás.

Nas Sombras dos Sete Reinados.

Teñan un bo verán.

27 Comments

  1. 1 / Agosto/ 2011

    se ao final vam ter todo o seu sentido todas essas histórias das traves de ouro e alcatrão…

  2. 1 / Agosto/ 2011

    “Entre trancas e barrancas,
    entre o pozo de Ferpilleira e Taramancos,
    está enterrado o pozo de sete reinados.”

    Iso recollérono en Taramancos (a arqueóloga do Concello de Noia). E puxémolo esta fin de semana no do castro de Taramancos, ao que lle vai acontecer, pensamos, o mesmo que ao do porto exterior da Coruña: http://certo.posterous.com/noia-estan-a-descubrir-en-taramancos-un-vello

    Parabéns pola serie -tan interesante ou máis que a das Repúblicas de Homes Libres- e que teñas boas vacacións. En setembro queremos máis!

  3. Seném Outeiro
    1 / Agosto/ 2011

    Parabéns Manuel!

    É um trabalho moi serio, a conciência e que afortalece com um banço mais a estructura histórica deste povo. A integraçom do discurso literario nas bases científicas é um caminho a retomar na historiografía galega. Nom esquenzamos que ate o S.XIX a historia era um género literario…Passe voçê um verám cheio de novos achádegos e ledicias mil. Apertas!

  4. lector de periódico
    1 / Agosto/ 2011

    Con este traballo deime conta que os que din que o libro é coma a culler, un invento perfecto, están totalmente errados. Co teu relato viaxei como se o fixese con google earth. Que sería o teu relato sen eses medios gráficos. Algo infumable e intelixible por moito que agudice a imaxinación. Realmente refrescante para a cabeza.
    A ver se aprenden de ti os periódicos, porque as posibilidades que ofrece o IPAD son tremendas gráficamente pero seguen a ofrecernos a información como se fosen periódicos do século XIX. Nada mellor que un google earth no periódico para ubicar as noticias.
    E a ver se aprenden os escritores de libros dos escritores dos blogs, menos palabrería e máis imaxes, aforramos moito en descripcións que fan doer a cabeza. A esencia en frasco pequeno. E vale máis unha imaxe que mil palabras. Aínda que sone a tópico.

    Canto queda por inventar ou reelaborar de novo.

  5. 1 / Agosto/ 2011

    É que sen imaxe é moi difícil describir a clave deste relato, que é a ubicación dos vales mineiros, a liña de fortificación e a calzada.

    Coincido contigo. O libro é un concepto, non un soporte inmutable. E como concepto…está condenado a cambiar.

  6. xalleiro
    1 / Agosto/ 2011

    Se se montan todas esas defensas, todas esas vías, todos eses petroglifos, todas esas lendas populares, todos eses mitos, toda esa historia de romanos, púnicos e fenicios, das mámoas a Idade do Bronce. E todo en torno a un xacemento pequeno de estaño e ouro no cumio da Serra do Barbanza. Imaxínate o que se pode montar entorno o monte Couso (Santa Comba), onde se atopaba o afloramento de estaño máis importante da península ibérica , nas minas de Buril longo. Cantos recordos, podía estar falando horas e horas. Son coma un libro aberto ja, ja, ja.

  7. 2 / Agosto/ 2011

    Seném, aí das no clavo. Durante o século XX fumos perdindo en Galicia as capacidades narrativas para a divulgación da Historia, esclerotizándose en traballos académicos para unha comunidade reducida. E iso tivo consecuencias, claro.

    Isto son, esencialmente, experimentos narrativos. Nalgúns poñemos liberdade, especulación e imaxinación, como neste caso; noutros aferrámonos aos datos, cando se achegan máis ao xornalismo. Pero o que debe estar de fondo é relatar para unha audiencia ampla a nosa Historia.

  8. 2 / Agosto/ 2011

    Parabéns coma sempre polo artigo! Especialmente importante o ter en conta a memoria e a tradición oral. Os espazos físicos e os sitios arqueolóxicos non son nada sen a interpretación que quenes veñen convivindo con eles. Galicia para min é un 10% un espazo físico, xeográfico, natural, arqueolóxico, arquitectónico, e un 90% a memoria, a tradición oral, a interpretación e re-interpretación que os galegos (dentro ou fora de Galicia) facemos dese espazo físico e vimos acumulando e matizando ao longo do tempo.

    apertas,
    Cástor

  9. 2 / Agosto/ 2011

    por certo, hehe, que jogando às adivinhas com as fotos da anterior portagem, decidim que justo onde situas a portela dos forcadinhos era um bom lugar para haver algo… nom sabia quê, mas algo. vejo que a imaginaçom já a tenho, só resta a formaçom ;)

  10. 2 / Agosto/ 2011

    Un tema interesante é que figura dentro e que figura ‘fóra’ do imaxinario tradicional. Teño atopado xacementos arqueolóxicos -substancialmente, estes recintos con murallas e nada dentro, como o Outeiro Murado- que a penas carecen de tradición oral, a diferencia dos castros. Algo similar co que acontece con moitos (non todos, sabemos que non) dos petróglifos, que están “fóra” do discurso da sociedade tradicional.

    A cuestión é suxestiva. Se este Outeiro Murado fose da Idade do Bronce, do Bronce final, por exemplo, estariamos falando do 1000-900 a.C., que non é ningunha coña. Pero non ten tanto que ver coa distancia temporal (os dólmenes son máis vellos, e moitas veces incorporan lendas) senón como a súa posición no territorio. Estes lugares son excéntricos, non desempeñan roles, non fan divisións de termos…Aquelo que non se habita é aquelo que non se imaxina.

  11. elixio
    2 / Agosto/ 2011

    A mín sempre me pareceu que o dos tesouros era certo. A nosa xente fala en clave cifrada dende os romanos ou antes. Para protexer espacios , para despistar, só os avisados e con esforzo descubrirán o segredo. Senon que llo digan o que atopou o tesouro de Caldas.(este foi casual) http://www.museo.depo.es/coleccion/seculo.xx/ga.03010002.html
    Ou o dos tesouros dos saxóns
    http://www.lanacion.com.ar/1178651-hallan-el-mayor-tesoro-de-la-historia-anglosajona (este con buscador de metais)
    E falando de vigas de Ouro, que llo digan os de Coristanco que no seu pxom relaciona o topónimo Monte Castelo co estudio xeolóxico da existencia de ouro, e un sinfín de minerais.
    http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/mapes/CORISTANCO/documents/0135NO001.pdf (na páxina 5814, bop provincia coruña 21 de xuñi 2000, aparece en “minería” e “filones ácidos”)
    E para o que teña tempo e como chega o verán,sen escarallar nada, podedes ver esta páxina, :) :)
    http://www.metaldetection.net/Spanish/Busqueda-Oro-En-Los-Rios.html

  12. Pedroso
    2 / Agosto/ 2011

    Máis achegas e non faltas de imaxinación.
    Non puiden evitar volver atrás na lectura deste magnífico relato de Manuel Gago, concretamente á III parte: O calador de tesouros. Logo de ver os gravados da laxe desaparecida e o plano sobre foto realizado por Gago situando os elementos e referencias máis importantes para dar coa explotación mineira, pareceume que as semellanzas entre eles son máis que casuais se os miramos e comparamos: os castros de Runs e Mosquete corresponderíanse cos grabados en forma de ferradura, as torres serían os gravados (4) con forma de torre evidentemente, o polígono aberto viría sendo a área de explotación mineira, os diferentes círculos distribuídos pola pedra… catas no terreo? laxes con podomorfos ou outros signos? e por último, o debuxo de abaixo á esquerda podería ser a representación dunha ferreiría? de feito un dos ríos chámase Batán e as referencias toponímicas á pequena e antiga industria do metal na zona son abondosas.
    Como vedes pura imaxinación. Pero… e se fose un plano de situación? non sería unha boa razón para agochar a pedra?
    Xa non me da a cabeza para máis!
    Noraboa a tod@s os que colaborades con Manuel Gago neste blog, que combina dun xeito inmellorable: respecto pola ciencia, mitoloxía, intuición e un gran amor a esta Terra.
    Grazas.

  13. 2 / Agosto/ 2011

    Grazas a ti, Pedroso, por participar coa imaxinación. A verdade é que é unha marabilla a xente que comenta en Capítulo Cero: todos os textos enriquécense notablemente.

    Imos ver se se consegue localizar esta condenada pedra. Efectivamente, é un panel moi complexo e chegado o seu momento convirá facerlle un calco para saber exactamente que é o que temos aí e tamén a súa cronoloxía.

  14. Miguel Losada
    2 / Agosto/ 2011

    Tod o que eu ia dicir xa o dixo millor e mais breve o Seném Outeiro.
    Pois iso.
    Saude a tod@s

  15. david
    2 / Agosto/ 2011

    Estes posts foron coma as últimas bombas de palenque nunha festa de verán, antes da sesión vermú, alí coa tribo.

    Grazas miñas e da meniña (para ela Vitres é o seu casteliño preferido, esa subidiña é fermosa a Deus dar) por tantas horas felices que neste curso se iniciaron nos teus posts; boas e descansadas vacacións para os dous.

    Lembrei un día da infancia. Dera en remexer en cousas vellas na casa e atopei nunha ucha un paquete de papel de xornal dos 40-50 e dentro pedriñas de estaño, wolfran, piritas, unha pebidiña… que pesaban un mundo na man. O peso do mundo do meu pai aos seus 16 anos, Barilongo, a postguerra.

    E por fin, tamén lembrei a Antón Avilés cando falas das Chans da Barbanza, dalgunha maneira todo iso que dis está no seus versos. E, despois de tanto tempo, cómo se sinte a súa falta; anque morrería de tristura, raiba e decepción se vise hoxe a agra de Taramancos, desfeita, desfeita para toda a nosa vida e a dos descendentes. Supoño que desfarán o xacemento que apareceu unha vez o estuden. Noia vendeu a alma, e como ensinan os contos infantís iso non ten remedio.

    Fóra tristezas. Como di un poema de Antón que sempre teño diante na miña mesa: “é necesaria luz nesta derrota”

    E derrota, como sabedes os do mar é un rumo, un obxectivo, un camiño

    Para o ano verei como traballo o patrimonio do Son cos meus rapaces de 3º ESO desde o audiovisual, é un compromiso.

    busqueio audio disto, pero non o atopei. Aquí, por se non o sabe alguén, hai máis: recomendo “Pórtico”, “Hei de cantar en silencio”, “Cántico.Elexía”. http://www.culturagalega.org/especiais/aviles/aviles_cdconsello.php

    Eu amo as minerais entrañas do meu eido
    quixera nun momento que o soterrado seixo
    rubira ata os meus labios e sentírase vivo,
    vivo como unha fera bruantemente viva
    que o amor domeara da súa escuridade.

    Ir caíndo en pingueiras enriba da estrutura
    do antracito, do wolfram, onde florece o ouro
    e treman as turbinas das burgas e da noite
    que atafegada dorme no corazón da terra.

    Mamar leite materno no fondo dos carballos
    a carón das raíces dos bosques e das veas
    da terra que sotén o centeo
    e entrega ó sol os gromos do pan alegremente.

    Náufrago soterrado, feliz entre as estrelas
    de auga primitiva, o corazón mollado
    na saiba poderosa que dá lentura ás leiras,
    en silandeiro navegar, amante aínda,
    ter saudade da luz, do sal, de ve-lo vento,
    da chuvia elemental caíndo nos pomares:
    ser orfo, orfo espido, para amar con mais furia
    a flor roxa do cobre e o iris do estaño.

    Acaso así sería verdade a miña vida
    vir da profundidade e erguerme no infinito
    enraigado no colo da terra tendo a frente
    como único astro no epicentro das tebras.

  16. 2 / Agosto/ 2011

    Plas, plas, plas (aplausos)

    Fermoso post, David, e sabio poema de Avilés.

    Só discrepo nunha cousa. Derrotados? Nunca. Isto non fixo máis que comezar. Dispoñamos da noción de tempo que provén da nosa cultura máis ancestral: un lapso moito máis longo e dilatado, un lapso cíclico. Se cadra sempre sexa a esperanza do indíxena, pero é a arma máis poderosa da que dispoñemos.

    Cada vez que facemos isto -e isto pode ser así, feitos reais + acontecementos imaxinados, ou pode ser un algoritmo, unha fórmula química, un cartel, unha pranta prantada, un investimento nun proxecto empresarial, un filme ou a entrada a ligar nunha discoteca- estamos rexeitando a derrota.

  17. candepalleiro
    2 / Agosto/ 2011

    Noraboa,Manuel

    O teu apaixoado traballo convida a botarse ao monte e esperta a imaxinación. Persoalmente, tamén reforza a miña querencia por un territorio tan especial como a Serra do Barbanza.

    Que continuen as pescudas.

    Mil grazas

  18. un de antes
    2 / Agosto/ 2011

    Bótalle unha ollada ao castro de Quilmas no Pindo, no sixpac, a carón del hai un microtopónimo espectacular “Onde se Adora”. Fonte o Sixpac.

    Ese castro xa tiña que estar escavado. O lugar é espectacular tamén desde o ar. O castro coa súa fonte e o seu altar preto coma o castro de Armeá

  19. 3 / Agosto/ 2011

    Esa seicha, un de antes. O que figura no SIXPAC como castro non é tal, polo menos non foi tal nos últimos 1100 anos. Ese é o castelo de San Xurxo, fundado polo bispo Sisnando para loitar contra os normandos -pero ollo, é un castelo agachado do mar. Non sabemos que había antes aló, pero a tradición sinala que é un dos castelos en Galicia vinculado á Raíña Lupa. Hoxendía son unhas ruínas coñecidas expresamente en Quilmas coma o Pedrullo. En realidade, estiveron sempre en mans de reis, bispos, e as familias máis poderosas da Galicia da costa occidental na Idade Media.

    O Monte Pido aparece nalgúns monumentos medievais como Mons Sacer. Sobre Onde se Adora falta un estudo exhaustivo. Era un sitio de vellas prácticas rituais, seica.

  20. ernesto
    3 / Agosto/ 2011

    Belissimo post… a narrativa tem capas tão profundas e ecoam aí tantas e tantas cousas: arqueologia, toponímia e ainda a narração popular que nos chegou. Debruçar-se nos mapas, calcar o território é entender esse mundo imenso de reinos que bem tinha que campar na narrativa.

    Concordo 100%:

    “Durante o século XX fumos perdindo en Galicia as capacidades narrativas para a divulgación da Historia, esclerotizándose en traballos académicos para unha comunidade reducida. E iso tivo consecuencias, claro.”

    Isso, a narrativa plana e supostamente objetiva da História foi moda, e define uma época da História académica que dalgum jeito apagou a paixão, o latejar galego da Análise… intuo que vai passando e se achega um ciclo novo.

  21. un de antes
    3 / Agosto/ 2011

    sería un castelo, pero a configuración do regato da fonte é típico dun castro.

  22. 3 / Agosto/ 2011

    Do Ferro II, castro como tal, é dicir, “poboado e hábitat de familias próximo ás áreas produtivas agrarias”, dubídoo moito. Está nunha zona moi chunga para desenvolver tarefas agrícolas.

    Do Ferro I, que houbese un pequeno hábitat vinculado a pastoreo e gando, habería máis posibilidades teóricas, pero non é, desde logo, o que se aprecia no castelo de San Xurxo, que son ruínas e cachotada medieval.

    Só hai unha terraza estraña, fóra das murallas, no lado sur do recinto, pero pode ter que ver con reformas. No século XII ou XIII, falo de memoria, a documentación sinala que o castelo se “arregla”. Se cadra a muralla botouse para atrás nese momento en relación á primeira edificación do século X, ou se cadra esa terraza amose un hábitat anterior. Sen intervención arqueolóxica é difícil sabelo.

    Aos pés de San Xurxo, por certo, cabo do camiño, están dous intrigantes círculos de pedra. Se cadra teñan que ver coa provisión de víveres para o castelo, pero son ben raros.

  23. artabris
    3 / Agosto/ 2011

    interesantísimo relato, moitas graciñas por contar tan ben algo tan complexo. Canto ó topónimo “Portela dos Forcadiños” está clarísimo, a portela ben déchedes con ela, os “camiños”(poden ser regos, ríos, etc noutros sitios) forcadiños tamén, na Y que forma máis adiante, e que leva (como non) á explotación mineira e ós petróglifos.

    Interesante, interesante, interesante!!! :)

  24. Xerardo
    4 / Agosto/ 2011

    Shalom Bon Traballo, parabens e saudade, isto e unha catalogacion en toda regra

  25. BREOGHAIN
    8 / Agosto/ 2011

    Parabens por todos estes trabalhos. Falta tempo para ler tudo. Avante !! Quanto trabalho por fazer !!

  26. Luis
    11 / Agosto/ 2011

    O poema da mina dos Sete reinados resulta do máis interesante. Remite a un referente mitolóxico que vai máis aló do Barbanza. Polo menos, polas Rías Baixas no seu conxunto.

    No libro “Mouros, serpientes, tesoros y otros encantos. Mitología popular gallega” de B. Aparicio Casado (Ediciós do Castro, 1999) se recollen…

    -Uns versos tradicionais relacionados cun petróglifo da zona de Vilagarcía de Arousa, nos que se di que debaixo da rocha hai unha mina de ouro, outra de prata e outra de veneno que mata.
    -Por terras de Boiro, localízanse dúas mámoas acompañadas por sendas tradicións que falan de que neses monumentos agóchanse “os haberes de sete reinados”.

  27. Carlos B
    11 / Agosto/ 2011

    Oooouh! Os Castelos de Vitres! un dos meus sitios favoritos do Barbanza! Como che agradezo todo este caudal de información novedosa sobre esa zona.
    Por certo, eu sempre lle oin chamar en plural, Os Castelos de Vitres. Sempre me chamou a atención ese plural, e agora que ves de descubrir o castelo de enfrente, dálle sentido.
    Estou desexando voltar á Pobra para recorrer esa zona doutra volta.
    Outra cousa. Hai outro sitio na Pobra que lle chaman O Outeiro dos Corvos. Inda que ata onde eu sei, non ten ningún interes arqueolóxico especial. Está situado á beira da corredoira que sobe de Santa Cruz cara o Barbanza; unha corredoira que ata hai pouco estaba enlousada, pero que hai uns anos “melloraron” con maquinaria moderna e cargáronse á calzada de pedra.
    Que disfrutes das túas vacacións! (pudera ser Croacia?)

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará