Last updated on 25 / Maio/ 2011
O achado de Armea, na parroquia de Augas Santas, en Allariz, creou un auténtico “vórtice informativo”, como lle chama humoristicamente a xente do Laboratorio de Arqueoloxía da Universidade de Vigo, e iso provocou as primeiras reaccións. O alcalde de Allariz coincidiu con este equipo arqueolóxico na necesidade de acometer unha investigación desta área, que se fará con “carácter de urxencia” nos vindeiros meses. Ademáis, polo que eu vin no lugar, e sen ser un técnico, unha primeira intervención -destinada a avaliar o achado cientificamente- non debera ser economicamente gravosa nin sequera moi dilatada no tempo. Aínda que hai factores (financiamento, permisos, etc.) que aínda están por solventar, é moi posible que teñamos noticias interesantes sobre o posible santuario de Armea nos vindeiros meses.
Tamén o profesor Marco García Quintela, que nestes momentos está levando a cabo un proxecto de investigación ao redor dos santuarios rupestres en Galicia, observou o xacemento e sabemos máis. En primeiro lugar, inmediatamente relacionouno con este que ves na foto, e que eu descoñecía: Argeriz, tamén coñecido como Pías dos Mouros, no portugués val da Mirandela. A verdade, señores, é que se parece un mundo, máis mesmo que Panóias: nas súas escadas paralelas, no rebaixe intencional que vedes en primeiro plano, que intencionalmente divide a pedra en dúas plataformas diferentes. Podes comparalo co de Armea aquí; en Augas Santas o espazo tamén parece dividido en plataformas. Sabemos por Panóias, esa pedra Rossetta da relixión por estas áreas durante o Imperio Romano, que os rituais seguían pasos, fases. Se cadra estas plataformas, en Argeriz e en Armea, signifiquen estes pasos ou estados do ritual. A foto procede deste artigo de Maria João Correia Santos, unha das investigadoras que máis está a traballar sobre estes santuarios da Gallaecia:
CORREIA SANTOS, M.J., “Inscripciones rupestres y espacios sagrados del norte de Portugal: nuevos datos y contextualización. Los casos de Pena Escrita, Mogueira y Pias dos Mouros” in ARENAS-ESTEBAN, J.A., Celtic Religion. Across space and time. [versión en PDF]
Actualización: Pablo Novoa estivo recentemente en Argeriz e onte publicounos algunhas fotos no seu perfil de Facebook. Co seu permiso, reproduzo dúas delas aquí para que vexades exactamente como a pedra está crebada en dúas áreas: esa primeira plataforma á que nos referimos, artificalmente rebaixada e a segunda, na que vedes esa intervención central. No monte do Señoriño de Armea parece haber tamén dúas plataformas. Se mirades no vídeo que publiquei o outro día, entre o 04:49 e o 04:53 veredes o que podería ser a primeira plataforma de Armea, cunha zona tamén rebaixada, ao carón das primeiras escaleiras. Non a saquei en fotos porque con tanta broza non había xeito de representala ben.
A segunda foto de Pablo permite ver que é o que hai no “terceiro chanzo” do santuario. Dúas pías de diferente tamaño. Non sei se haberá tal cousa no achado do monte do Señoriño, pero señores, non deixan de recordarme moito á Piouca da Santa, esas dúas pías que están na Fonte da Santa, ao pé do castro e próximas ao Forno/Sauna, e das que a tradición sinala (e eu todas as veces que o vin foi certo, que nunca deixan de estar sen auga. Miren, miren nesta ligazón.
Contidos relacionados
As obras da autovía Santiago-Lugo desvelan unha singular estrutura arqueolóxica
Volven as Repúblicas de Homes Libres: O Castelo da Fin da Terra
O patrimonio das mareas
Agardámoste este venres 30 no Colexio dos Irlandeses
O castro do Pilotiño será protexido polo PXOM de Rianxo
Primeiros resultados das escavacións do posible santuario rupestre de Armea
Incrible. Non sabemos o que temos.
Interesantísimo, cada vez máis interesante. Até os topónimos, que semellan de raíz xermánica (aínda que non che son entendido na materia) teñen parecido.
Magago, se este achado prende o lume do recoñecemento dunha relixión castrexa,.. moitos terían que recoñecer a existencia de sacerdotes, digo druídas, na cultura castrexa, terían que recoñecer que a nosa cultura dos castros era guerreira, pillabana e gandeira, ou sexa, quizais, a orixe da cultura céltica. Tíralle do aire!!
ola, un saúdo
Coíncido con Xosé; as semellanzas Argeriz-Allariz-Armea son tan rechamantes coma semellantes os espazos…
Boa noite!
No que se diz dos topónimos, é certo que Argeriz e Alhariz tenhem raiz germánica mui evidente, mas nom assim Armea / Armeá, que é totalmente prelatino, pois procede de um antigo derivado hidronímico *ARMENA bem estudado por Edelmiro Bascuas. O radical, curiosamente, seria o mesmo que temos em “Arnóia”, o rio que rega a comarca. A variante “Armeá”, mália nom ser a empregada polos falantes da zona, seria possível, pois essas deslocaçons do acento som frequentes na toponímia lucu-auriense: Cabreiroá, Vilasoá…fronte às esperáveis Cabreiroa, Vilasoa…
Há outro Armea em Coirós, que algum erudito (agora nom lembro o nome) reetimologizou relacionando-o com Arménia e falando de umha suposta batalha que tivera lugar em tempos antigos nesse lugar e na qual participara um exército de arménios. Etimologias de cronicom, sempre tam saborosas!
Quanto à existência de umha caste sacerdotal na Galiza castrexa, estamos no de sempre: a suposta falta de evidências em que se escudam os custódios da ortodóxia fronte ao que nos dita o sentido comum e nos sugire a comparaçom com outros territórios “melhor” documentados.
Saúdos!
Aquí en Boiro hai un topónimo, Xarmea, que tamén soa ben. Sobre todo se o situamos cerca de Cesar ??, e con outras alfaias como Fonte da Moura, os petróglifos de Pedra da Bouza, ao pé de Santa María “de Castro”, a pedra da Boullosa en Seán… Todo na mesma península, no mesmo saínte. Un pouco máis enrriba, que imos explicar dos castros de Neixón! Aínda que o lugar por antonomasia para os cultos, fosen cales fosen, sería Bealo, inzado de petróglifos e con santuarios que a bo seguro foron cristianizados. Pero calamos, que seguro que xa se che amontona de máis o choio, Manuel. Apertas e noraboa por este scoop.
Gonzo, non sei o que aparecerá en Augas Santas; entrementres hai que ser cautos, pero non esperes que se te aclare esa cuestión (oxalá si). Ten en conta que aínda que na Galicia actual non habería ningún santuario desta envergadura, en Portugal si hai algúns, entre os que sobrancea o de Panóias, mil veces máis explícito que o resto, e que ningún deles nos aclarou a incógnita dunha casta sacerdotal (aínda que poucos tamén tiveron escavacións sistemáticas). Eu creo que o máis próximo que temos polo de agora a unha pista fiable ao respecto é a existencia, na área de Braga, dun “Castellum Durbede”. Pero claro, collendo iso con pinzas.
Aquí está a referencia: dialnet.unirioja.es/servlet/fichero_articulo?codigo=1159516
Teño que dicir que a min a existencia dunha casta sacerdotal especializada non me parece rara, desde logo. Dentro de pouco un arqueólogo galego publicará, ademáis, un artigo nunha revista de prestixio sobre un elemento moi importante ao redor do mundo sagrado da Idade do Ferro en Galicia: a memoria dos espazos e dos lugares cultuais ao longo de centos de anos. É unha historia moi fermosa. :-)
Moitas grazas ao resto! Ulmo, os seus comentarios toponímicos valen unha trabe de ouro.
Boas,
…parabéns unha vez máis Manuel, agora non só polo teu traballo de divulgación senón tamén de documentación. E con respecto ó resto teremos que ampliar o noso equipo de asesores científicos para o proxecto, jejeje… moitas gracias a tod@s, recollemos un par de consideracións moi interesantes.
En canto a nós, namentres a intervención arqueolóxica non inicie pouco podemos dicir. Con todo, estamos con Gago no de que “non sei o que aparecerá en Augas Santas; entrementres hai que ser cautos, pero non esperes que se te aclare esa cuestión”. O xacemento fica en superficie, case sen estratigrafía e con escasos e rodados materiais para contextualizar o lugar. Con todo, e tamén na liña de Gago, “oxala sí”.
Unha aperta e parabéns de novo.
Martín (LAUV-GEAAT)
Vistas as fotos, a priori, o que a min se me ven á cabesiña (que hoxe non teño para moitas profundidades) é o dalgún antigo promotor-constructor-en- serie, tipo deses que che hai agora, que teñen tres ou catro tipos de chalets que repiten por todo o territorio (o que van disfrutar os arqueólogos do futuro matinando nesas concordancias) :).
Máis motivos para volver por Armea-Armeá. En todo caso, polo momento este tipo de construccións parecen concentrarse na área “bracarense” da cultura castrexa. Quizais haxa que mirar tamén “con outros ollos” as contornas do Arxeríz galego, no Saviñao. Alí, a carón do pazo haiche un castriño que pode pagar a pena.
Saúdos.
Falar de tipoloxias ou “construcción en serie” neste tipo de estruturas semella, inda, afusquineiro.
Xa se sabe tanto delas, ou? significado, distribución…?
Certamente hai moitas penedas, penedos, feixas, laxes… con banzos, pías e demais. Que son? Que contan? Como funcionaban co arredor? Son anacos ou había algo mais? Téñense prospectado da feito?
Doutra banda eu coido que todo paga a pena. Digo que a fartura que hai non está inda no papo.
Para os grandes descoñecedores destes temas coma min:
vese un espazo labrado na mesma pedra, unha configuración moi parecida entre lugares diferentes, pero sábese algo máis do resto da súa estructura, que máis se colocaba no sitio? mesas? aras? que función desempeñaba e que accións discorrían nel?
Eu coido que, precisamente, os lugares non son diferentes. estas “airas ” talladas hainas en diferentes lugares que non é o mesmo.
Os banzos describen, âresumenâ, un itinerario; un camiño simbólico que percorrer. A modificación da laxe tende á sublimación do espazo que, por esa via, devén un contorno cualificado, preñado de atributos, entendo que âespirituaisâ. (Non o dou visto como un âchaletâ daquel tempo:) )
à moi importante que non constitue unha anécdota. Hai outros (¿Cantos, ondeâ¦?) ou serÃa unha simple curiosidade. O relevante é que non é extraordinario por único, mais por común. (¿ Canto común?)
A categorÃa meirande é a que xungue ós camiños âcondensadosâ, cheos de sentido e un tanto hiper-reais. âSantuarioâ é o de Fatima por exemplo, mais estos⦠non teño nada certo que vaian no mesmo saqueto.
Por certo, lembro agora que nos digéram em Santa Marinha que a água da Pioca ou Piouca da Santa era boa “para os ouguidos” (sic), igual que a da Pedra da Santa. Na Piouca ou Pioca foi onde santa Marinha, após ser resgatada do Forno por Sam Pedro, pudo extinguir o lume que a consumia. O carvalho que medra ao pé da Piouca chamam-lhe “O Carvalho da Santa”.
Non estou moi de acordo, Miguel, cando menos á luz dos datos e das poucas evidencias que temos ao respecto destes lugares: son basicamente lugares de culto aos deuses. Por exemplo, en Panóias, o primeiro dos textos inscritos na pedra empeza así: “Aos Deuses e Deusas deste recinto sagrado”. Ou a mitiquísima inscrición do santuario do Cabeço das Fráguas, que indica como é que hai facerlle os sacrificios á deusa Trebopala.
Se queres non lle chamamos “santuario”, senón “espazo dedicado ao culto dun deus ou deuses”, pero é que o primeiro é máis curto… :-)
Xurxo, aí está boa parte da historia. Non sabemos demasiado ao respecto e hai varias interpretacións en paralelo sobre como “funcionaban”, pero a división en etapas, nestes grandes santuarios, parece -segundo indican os gravados de Panóias- significan fases dun ritual ou dun proceso de iniciación. A existencia dos lacus, destas pías, parece estar relacionada con sacrificios de animais. Pero hai máis cousas.
Hai que ter en conta a perduración do rito ao longo do tempo. En Panóias, vese con claridade como están superpostas as obras de cantería de época romana que se pinzan parte das pías da Idade do Ferro. O santuario podía levar en curso varios centos de anos. Aquí, en Armea, non deixa de ser ben curioso o petróglifo que o señor Manuel ten no viñedo, nunha laxe estreita que non me estrañaría nada que saíra das proximidades do santuario. Insisto, creo que a noción de ‘memoria’, de ‘preservación do espazo pode ser importante’.
Ben sabes no tema en paralelo no que estou traballando. Seguramente cando o teñamos avanzado poidamos entender algo máis.
Con respecto ao que vos comentades da difusión do modelo, estou convencido de que os “chalés” se repiten máis ou menos porque as necesidades son as mesmas. Dito doutro xeito, que hai un modelo de relixión no que, na súa práctica, hai que facer determinadas cousas para as que necesitas determinado escenario. Pero o interesante é ver tamén a diferencia entre os santuarios grandes e os pequenos; creo que hai unha certa diversidade formal moi pouco explorada e que pode responder mesmo a diferencias nas prácticas de culto. Pero esa é outra historia e falaremos dela dentro dun tempo. :-)
Para todos estes temas que estades a apuntar venme á cabeza un artigo memorable do insigne arqueólogo Luis Monteagudo: a relixiosidade callaica, se non recordo mal, publicado no Anuario Brigantino.¿Alguén teno accesible na Rede?
Por certo, Manuel, se iste home segue vivo (cousa que descoñezo,porque xa debe ser moi vello) ben valería facerlle unha entrevista, por toda unha vida adicada á Arqueoloxía, e polos seus coñecementos na materia,que, ogallá,algúen recolla e recompile sistematicamente un día destes…
Aquí o tes:
http://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab1996PDF/1996%20011_118.pdf
E aproveito para agradecer ese marabilloso miragre que é poder acceder a boa parte do Anuario Brigantino directamente na rede: http://anuariobrigantino.betanzos.net.
Levamos varios anos a voltas coa entrevista a Don Luis Monteagudo, pero non damos feito…
Apaixoante.
Non se me ocurre outra palabra.
Paciencia e ilusión. Pouco a pouco iremos sabendo máis sobre as orixes da nosa cultura.
Se un bota man da distribución xeográfica dos achádegos e xacementos da Idade do Ferro, verá que os romanos non andaban moi desencamiñados ao falar de dous Gallaeci: os lucenses e os bracarenses. Hai unha certa diferencia entre as dúas.
Certamente, pódese apreciar que na área bracarense (máis ou menos a zona entre o Douro e a liña Sil-Miño-ría de Vigo) todo é máis monumental ou máis elaborado. Nesa zona están os castros máis grandes, a maior parte da producción artística de carácter moble, a maior parte dos guerreiros galaicos, dos “monumentos con forno”.
O que nos leva a que moi a miúdo, os grandes fitos da civilización (négome a deixala en “cultura”) dos castros se ubican en terras portuguesas. O achádego do que se está a falar aquí xa nos sitúa en terras galegas.
Agora son os expertos os que teñen que chegar a conclusións.
Sobre os druidas, falta por saber se houbo ou non houbo un clero especializado nos pobos galaicos. En todo caso, penso que ao falar dos celtas deberíamos borrar das nosas mentes ideas reduccionistas ou xeralizadoras: o sacerdocio celta non ten por que consistir en homes reuníndose en fragas ou lubres. Os santuarios rupestres da Península Ibérica ou os “viereckschanze” tamén se enmarcan na cultura celta.
Quizáis algún día poidamos atopar as necrópoles…
Por certo, a pesar de non ter unha relación directa co tema de Armeá, gustaríame recomendar este blog:
http://mitchtempparch.blogspot.com/
Interesantes análises sobre os diferentes tipos de asentamentos celtas. Ten unha eiva común á maioría dos blogs: según pasa o tempo, apréciase unha diminución cada vez maior (a nivel de caída en picado) no número de publicacións. Aínda así, o seu arquivo contén gran cantidade de entradas interesantes.
Despois da incidencia de este descubrimento: O Concello de Allariz presenta as iniciativas que se levarán a cabo en Armea, enlace http://www.allariz.com/vernoticia.asp?id=1657 , e que xa estaban pensadas desde fai tempo: O Concello de Allariz inicia os trámites para desenvolver o proxecto de posta en valor do Castro de Armea, enlace http://www.allariz.com/actualidade.asp?cat=1&bus=2&day=22&month=2&year=2011
Grazas pola info, JASF!
Estiven hai algúns anos visitando a zona de Augas Santas e a zona é máxica, non podo describir as sensacións que percorrían o meu corpo aquel día. Voltei a casa cunha grande mágoa: non poder visitar o “forno” porque chegamos xa case de noite; pero o lugar marcoume e teño moitas ganas de voltar. Con todo isto as ganas aumentan, resulta todo tan fascinante! Espero que dentro duns meses me sexa posible achegarme pola zona para dar un paseo pola ruta da nosa cultura.
O paralelo de Argeriz não é válido porque esses rebaixes não são degráus como os de Armeã ou os de Panoias; são rebaixes para assentar as pedras duma parede, para colocar silhares, isto vé-se muito claramente nas fotografias. O facto de estar estas pias dentro dum edificio (Argeriz) ou fora dele faz uma diferença fulcral pois marca a diferencia entre um fanum (Armeã) e um templum (Argeriz)
Estimado amigo,
Agradezco desde luego la divulgación de mi trabajo sobre este tema tan fascinante como son los santuarios rupestres.
Una única nota:… mi nombre es Maria João y no Maria José.
Un saludo muy cordial y continuación de buen trabajo,
Maria João Correia Santos
Corrixido está, Maria João, moitas grazas.
Nos vindeiros meses aínda veremos algunhas sorpresas máis. :-)