O negativo da cultura

Last updated on 14 / Xullo/ 2010

Cando pensamos no noso pasado, e ollamos cara os castros, continuamos facendo as cousas como a primeiros de século. Ollamos ao castro coma o eixo central desa cultura sen pensar no xeito no que os pobos que os habitaban se relacionaban co resto do medio. Cun criterio case novecentista, escavamos por inercia no seu interior, intramuros, tentando localizar entre as casiñas o cerne desa cultura de hai dous mil anos. Pero ao facelo, moitas veces, coutamos posibilidades. ¿Esgótase a cultura castrexa no interior das murallas? Estamos comprendéndoa ben? Esa xentiña facía toda a súa vida aló dentro?

Imos poñer un dato sobre a pantalla para entender a que me refiro. A maior parte dos fermosos torques que identifican o mundo da Idade do Ferro en Galicia non se atoparon no interior dos castros, senón no exterior. Ao pé da muralla. Próximos á muralla. Pero non dentro. Desde espazos rituais, espazos colectivos ata palleiros. Algunhas escavacións que teñen saído para fóra teñen atopado estruturas, como en Viladonga, que denotan usos específicos (a ferreiría).

Na última década, varios arqueólogos como Xurxo Ayán ou Alfredo González Ruibal teñen escavado interesantes xacementos da Idade do Ferro que non eran castros, é dicir, que nin estaban fortificados nin estaban en altura. Pequenas aldeas sen aparentes defensas, para as que hai diversas hipóteses. Pero hai máis. Nas intervencións de urxencia, moitas veces, ábrense as áreas que anteceden aos xacementos. E o que aparece aí é tan revelador como difícil de comprender. Gabias. Foxas. Estruturas liñais, cuadriculares. Delas só conservamos o negativo: o traballo de escavación dese espazo. E ás veces outras cousas, como tumbas, as grandes ausentes ata o momento da cultura castrexa, un dos grandes enigmas. O vídeo que fixemos cando visitamos o castriño de Bendoiro, en Lalín, é revelador do noso pasmo ao ver tantas estruturas liñais, como en negativo, ás portas da acrópole.

Algúns arqueólogos como César Parcero teñen ido máis aló. Téñense preguntando que hai dos castros fóra dos castros. Parcero identificou posibles estruturas agrarias: era evidente que estaban alí, pero ninguén mirou. Ao identificalas, non só aprendes sobre a tecnoloxía empregada, senón que mesmo poderías ir alén, e detectar distribucións do traballo, especialización, quen sabe se unha estrutura de propiedade.E con seguridade hai moitas máis cousas. Esas tumbas que ninguén ten atopado. E novas olladas para comprender o noso pasado. Como di Xurxo Ayán, a verdade está aí fóra (das murallas). O gran problema que ten esa verdade, con todo, é a dificultade de musealización. Son estruturas de uso, non monumentais. E moitas delas están en negativo. Gabias, por exemplo. Foxas. Silos. Hai todo tipo de teorías para pensar que demos eran esas foxas e longuísimas gabias.

As fotos que ves neste post ilustran que se atopa nunha escavación en negativo. Creo que é a primeira vez que se ven, pero os restos aínda están aí (non sei por canto tempo). Trátase dunha escavación de urxencia, en Roxos (preto de Santiago), nunha estrema dunha urbanización [localización] ao carón do CEIP de Roxos. Salvouse in extremis. En negativo, pódese ver unha enorme gabia que atravesa unha chaira. E a estrutura dunha cabana, e os lugares nos que se fincaron postes. E algunhas desas foxas, repartidas por todas partes. Non sei a que época pertence o que estades a ver: se cadra pertenzan a nosa descoñecida Idade do Bronce, se cadra algo posterior. Nunha estrema están as bases dunha vivenda algo máis recoñecible, romana ou medieval. Pero a parcela, vista así, é como un enigmático espazo que hai que ver reconstruído en altura con madeira. O curioso destas pegadas é que os sucos están abertos nunha sorte de pedra moi fragmentada, como xabre. É o negativo dunha presenza humana non en pedra, pero asentada nun espazo durante moito tempo. Aquí van as fotos.

Nota: Se queres ir velo, apura, non sei canto durará antes de que lle constrúan os chalés proxectados enriba.