De volta ao século XX na Mariña de Viveiro

Fotos: Sole

Teño un compañeiro de traballo que mantén a teoría de que neste país só se constrúen Centros de Interpretación cando a actividade que interpretan está morta ou en vías de extinción. Do mesmo xeito, facer un roteiro de arqueoloxía industrial obríganos a mirar algunhas referencias do noso pasado, e asumir a distancia real que existe.

Grazas a Pancho Lapatianco, que amabelmente nos convidou a participar, na fin de semana puidemos disfrutar dun interesante roteiro de arqueoloxía industrial pola terra de Viveiro. Un roteiro de ferro, que en certo xeito facíanos soterrar e desenterrar o século XX. En Galicia aínda non existe moito interese pola arqueoloxía industrial, pero coñecer o nacemento da industrialización a finais do XIX e no XX permítenos entender con facilidade as rápidas transformacións na paisaxe do país durante este século, que cambiaron a súa fisonomía para sempre.

O roteiro comezou na Ponte do Barqueiro, un fermoso exemplo de ponte que permitiu o desenvolvemento destas comarcas norteñas; antes entre o Ortegal e a Mariña as xentes tiñan que dar unha inmensa volta para poder vadear a ría que quedou solucionada con esta complexa obra de enxeñaría. As comunicacións concéntranse no espazo, e cincuenta anos despois, construise a ponte do FEVE ao carón. Unha terceira ponte permite pasar actualmente esta ría. Hoxe esta ponte é, por fin, BIC. Alégrome de que o ferro xa sexa Ben de Interese Cultural: non vaia ser que se nos oxide todo polo camiño.

A segunda etapa do roteiro foi o máis interesante por descoñecida. No monte da Silvarosa, sobre Viveiro [localización], está unha interesantísima ruína: as minas fundadas en 1899 pola compañía alemana The Viveiro Iron Ore. As minas son hoxe unha interesante testemuña das obras dunha compañía industrial que no seu momento aplicou as tecnoloxías máis avangardistas da industria mundial neste remoto monte para obter ferro, pero tamén para coñecer como se integran na natureza os restos dunha industria extractiva de gran impacto ambiental ao cabo de cincuenta ou setenta anos.

Fixádevos na capela (foto actual, esquerda; foto antiga, centro). As dúas fotos antigas que reproduzo no post proveñen do interesante blog Rocks and Roll.

Pancho levounos en primeiras ao poboado da Silvarosa, unha minivila con servizos para os 400 mineiros que chegou a haber aquí. Alí está unha capela convertida en cortello, dependencias administrativas, e mesmo chegou a haber un cuartelilo da Garda Civil, e non era para menos. Nesta aldea, hoxe toda en ruínas agás por uns caseiros que viven ao fondo, naceron os primeiros movementos sindicais desta bisbarra que comezaba a industrializarse. É interesante comparar as fotos da antiga capela con outras da época. Se ides, moito coidado cos cans dos caseiros. Están soltos e poden dar algún bo susto.

De alí fumos ata, para min, o lugar máis alucinante e waporware do roteiro. Este paredón metido no medio do monte.

Resulta que este era o punto de saída do mineral de ferro extraído da mina, que se sacaba deste lugar a máis de 400 metros de altura cun enxeñoso sistema de funiculares (!!!), baixando a través de cinco quilómetros dunha forte pendente ata o embarcadoiro dos buques que levaban o material para os estaleiros fóra de Galicia. Os funiculares estaban alimentados esencialmente pola gravedade e por unha pequena forza eléctrica. ¿Queredes alucinar? Esta é outra foto orixinal deste paredón cando era a base de partida dos funiculares.

E desde aquí podedes ver o percorrido que facía o funicular ata o mar:

De alí baixamos polas zonas de explotación da mina. Os túneles que vimos estaban pechados con barras, pero nun punto concreto hai incríbeis cortadas do monte pola explotación da mina durante a primeira metade do século XX. Hoxe é un bosque tradicional de flora vertixinosa (pola vertixe), no que aniñan as aves rapaces. Imaxinei o que debeu ser aquela paisaxe desolada cando estaba en explotación, e resigneime algo: se cadra as salvaxes canteiras que destrozan o noso territorio no futuro poidan ser espazos relativamente recuperados de seu, sen agardaren á lenta desidia administrativa que fai a vista gorda coa recuperación destes espazos polas empresas de extracción. Aquí, nestes montes atravesados hoxe por gorxas que antes foron explotacións a céo aberto, é posíbel mesmo ver nacer novos espazos para a vida e a preservación de determinadas especies fortestais ou animais.

Queremos tamén agradecer ao resto do grupo que participou no roteiro a súa hospitalidade e amabilidade. Un saúdo a todos e todas!