Vendimar na Rioxa: o fermento dunha cultura

Last updated on 21 / Outubro/ 2008

‘Pantone’ vitícola no outono rioxano

Hai unha imaxe na miña retina deste meteórico fin de semana. Pasamos en coche por Cordovín, unha pequeniña vila da Rioxa alta. Nunha banda da vila está o barrio das adegas e os chamizos, casuchas e alpendres que crean unha sorte de polígono industrial da sociedade tradicional. O barrio de adegas domésticas está separado das casas dos labregos. Durante a vendima, os labradores ceden os fríos chamizos ás familias de vendimadores que veñen a colleitar. Son xitanos que prenden lumes con caixas, sarmentos e madeira nestas rúas de terra aproveitando o solciño do domingo outonizo.

Fíxome nunha destas familias, congregada en corro ao redor do lume dunha fogueira prendida á beira da estrada. Nunha espeteira, ásase un coello bravo que deberon cazar no campo: seino porque está o pelexo, aínda con sangue, tirado nun lado. Algúns nenos de guedellas longas e suxas corren descalzos pola terra arxilosa. Abaixo da vila, hai outro campamento de mohinantes. Xitanos de pel escura, arrexuntados con caravanas nunha eira. Todo diferente dos subsaharianos: coas chaquetas pechadas, vagabundean sós, desamparados e tristes, case sen cruzárense palabra entre eles, como desconfiando os uns dos outros, polas proximidades da praza de Badarán; agardan o chamado laboral dalgún agricultor forte, porque tamén veñen á vendima. A vendima é coma un entroido, no que estas vilas pequenas énchense de caras foráneas. Estes xitanos que asan un coello cazado nos campos repiten unha escena de séculos. Neste lugar sábese que a manida frase O viño é cultura non é so un slogan publicitario, senón a pura mecánica do funcionamento social.

Estamos na Rioxa para vendimar as viñas de Jairo, no concello de Badarán, na Rioxa Alta. Son máis de 800 metros de altura e os últimos viñedos antes de que a altura e os aires impidan o medre das últimas boas cepas. Aquí, a cultura do viño é tan profunda e espesa como un viño caseiro de tempranillo. A vendima é unha festa. É a alegría dos labradores, que van finalizar un ciclo dun ano de coidados a pé de cepas. É cobrar, ás veces, substancioso diñeiro.

-A vendima non é traballo -dinos Ruth.

O ritual comeza, nestas colleitas familiares, a noite previa no chamizo -é o alpendre familiar, agora reconvertido en refuxio para festas ruidosas e discretas dos mozos da familia. Cos sarmentos préndese o lume do forno e ásanse as chuletiñas de año. O sabor que lle dan os sarmentos de vide á carne é espectacular, e regámolo cun viño de Navarrete. Todos apreixados para parar o frío destas paredes de adobe. As ceas do chamizo son unha celebración dos mozos da familia, dos amigos que queren participar no madrugón do día seguinte, para baixar aos viñedos. Remátase con pacharán e mantecados, entre vapores etílicos e o rico fume de sarmento na roupa.

A paisaxe dá o xogo preciso. As montañas rodean ao pequeno territorio da Rioxa. A Serra Cantabria, ao norte, é como unha cordilleira de icebergs que refulxen ao sol, presidida polo León Durmido, unha montaña de forma animal na que os logroñeses resumen o que é este territorio, xa que nel se dan a man Navarra, o País Vasco e a Rioxa. Ao sur, a serra de Cameros, cos espectaculares precipicios tostados. No medio, un territorio de sete vales, atravesado por sete ríos, aos que desde unha perspectiva galega chamariamos regatos, agás o Ebro. E na doce orografía, miles de fincas vinícolas en todas as orientacións posíbeis. Cultura do viño, xeografía do viño, territorio medido ata o último estremo polos agricultores. Terra arxilosa, por veces demasiado rica, sobre hai que enganar ás cepas para que non se perdan e despisten neste rico sustrato hortofrutícola.

Nos chamizos de Badarán, no antigo barrio das adegas, disfrutamos de viños, disfrutamos da marabilla da horta rioxana. Non hai tomates nin pementos coma estes.

-¿Sabes como lles chamamos aos pementos? O año dos pobres -infórmame alguén.

Ben o entendo, porque aquí a horta é un manxar asumíbel. Aquí ásanse os pementos e van con todo. Van, por exemplo, con eses ovos feitos o día anterior, que se levan ás vides como almorzo, xunto con chourizos de picor desaforado que fan tirar do tinto ás dez da mañá, na hora do almorzo, coma se fora colacao. Vendimamos varias fincas. Os acios agárranse por abaixo, para que non caian. O tempranillo é o que proclama eses espectaculares vermellos outonais, o garnacho vai palidecendo os seus verdes, ao igual que a branca viura. A colleita, este ano, é escasa, de xeito xeralizado, en toda a comarca. Só algunhas cepas agasállannos con fermosos acios enormes.

Presionando e despalillando uva na adega de David Moreno

A uva véndese na adega David Moreno, alí mesmo en Badarán. É unha empresa interesante da que falarei noutro post. Despois de que guindamos as uvas para seren prensadas, Chucho lévanos a ver os procesos de fermentación. David Moreno aparece. É un elegante e franco señor que parece vivir todo o día nesta empresa familiar que fundou de cero.

-A partir de mañá, toda a uva para clarete -dille a Chucho.

Os tractores dos agricultores locais confirman o que todos se temían. Hai pouca uva, e con moi pouco grado. Once e pico ou doce. Un ano frouxo. O clarete -pouco tomado en Galicia- é aquí un viño que gusta a moitas mulleres, que escapan dos rigores dos tintos. O adegueiro David Moreno explícanos como non só as uvas, senón os territorios, os concejos, se combinan para obteren os viños. Non é só tempranillo con garnacho, senón Badarán con Uruñuela. Cada concello aporta a súa especial característica.

Falas e falas con xente nova, e toda coñece a terminoloxía da vendima, os rituais que a preceden e os que a finalizan. O viño é o sangue do PIB rioxano. La Rioja, o xornal rexional, titula a cinco columnas co estado da colleita. E ao pasarmos por unha autoestrada, Jairo sinálanos o Viñedo Institucional. ¿Como o viñedo institucional? O Goberno autonómico dispón de varias hectáreas nas que non só experimenta, senón que colleita e elabora o seu propio viño. ¡Un viño de carácter público!

Patacas á Rioxana

En Badarán, a nai de Jairo sirve un espectacular potaxe de caparróns, a alubia local. Unha auténtica marabilla. Como en Galicia, as familias fanse coa calor das potas fumegantes. Os avós, respectados, presiden o xantar familiar con ausencia, un pouco aquí e outro pouco alá, onde sexa.

-¿Que que tal está o viño, avó?

O avó colle o vaso e próbao outra vez.

-Dálle tempo. Dálle tempo.

Algunhas rúas cheiran a viño fermentado, un olor dozón e embriagador. Os inmigrantes subsaharianos continúan á espera nas rúas de Badarán e no resto das vilas rioxanas metidas na feliz axitación da vendima. Ásanse chourizos para os vendimadores; os mohinantes cazan o que poden nos campos para sobrevivir entre viñedo e viñedo e patrón e patrón. E nós aprendemos nesta terra a ver como o viño fermenta as culturas e as sociedades.