Sanfins e Briteiros, dúas cidades castrexas importantes para comprender o noso pasado

Guerreiro protector no alto do Castro de Sanfins

Aquí estamos, en Fiduenia. Non atoparás o seu nome nos mapas nin nos indicadores das estradas. Hoxe coñecemos a esta cidade morta cun nome cristián, Sanfins. Está no concello portugués de Paços da Ferreira. Visitámola sós, paseando polas rúas desertas; unha cidade espida, esguía, ventosa, dura, no alto dun monte gris. 15 hectáreas de soedade rodeadas e maltratadas por eucaliptos, baixo as que están soterradas as casas dos miles de habitantes desta cidade castrexa. Nos bosques próximos á citânia de Sanfins hai unha pedra gravada, o Penedo das Ninfas. Pénsase que foi parte dun santuario ao aire libre. Nel está gravada unha inscrición:

Aquí se cumpriron de boa vontade as promesas feitas a Cosunea, divinidade dos Fidueneos.

Non sabemos que preocupaba aos habitantes da citania para facerlle peticións ao seu deus, pero, nos escasos datos cos que debuxamos o imaxinario dos nosos devanceiros, Cosunea foi un deus da guerra, que os romanos equipararon ao chegaren ao seu Marte. Como vinculado a este culto bélico, no punto máis alto de Fiduenia – Sanfins, un guerreiro castrexo parece controlar o extenso horizonte e a vasta rede de casas, murallas e barrios da cidade soterrada. Os arqueólogos abriron unha parte significativa, pero outra máis grande aínda fica por descubrir. Centos de vivendas, durmidas baixo a terra. Un está acostumado ás aldeíñas castrexas do norte de Gallaecia, da nosa Galicia actual. E, aquí, de súpeto, parece que ves a evolución natural do mundo castrexo. Que ocorrería se concentraras nun castro a varios miles de habitantes, no canto de a penas cen ou douscentos? Algo coma isto. Unha cidade que tomou referencias do mundo romano pero seguiu sendo esencialmente castrexa.

Ocorre en Briteiros, outra cidade castrexa entre Braga e Guimaraes. Un lugar prodixioso, no que o propio monte no que se asenta a citánia é un libro aberto -e isto non é metáfora-. Os investigadores están a atopar petroglifos miles de anos anteriores á cultura castrexa, pero tamén un sennúmero de inscricións en caracteres latinos que fan referencia aos habitantes do castro, aos seus pais, aos seus fillos, á súa familia. Non sempre son fáciles de descrifrar, pero algo en algo en comparación con outras figuras. En puntos clave dos espazos públicos de Briteiros, outro misterio máis: pés esculpidos na pedra. Si, pés.

O arqueólogo vimarense Martins Sarmento

Portugal foi a clave do noso pasado máis remoto, a base para poder construír a Historia no XIX cun pé bastante asentado na ciencia, e non só na mitoloxía. Un altruísta potentado de Guimaraes, Martíns Sarmento, consagrou a súa vida á excavación de Briteiros, convencido de que se atopaba nun lugar clave para comprender o pasado da cultura peninsular. Do traballo de Sarmento, que mercou co seu diñeiro persoal toda a extensión da citânia, debémoslle en Galicia as primeiras claves para interpretar cientificamente a nosa densa cultura castrexa, como se pode ver nas continuas referencias dos nosos eruditos da época. Portugal explica o noso pasado castrexo, igual que nós explicamos o seu pasado medieval. A evolución da cultura castrexa aquí permite comprender pistas, acenos, pequenos fragmentos do mundo dos castros, que só no noso contexto, non comprendemos.

Balneario castrexo da Citania de Sanfins

Baixamos ata o balneario indíxena de Fiduenia. Estas estrañas construcións parecen saír da terra como rinocerontes. Son como saunas, pero cunha enorme pedra enteira por fachada, ricamente decorada, chamada pedra formosa, e nos últimos trinta anos teñen aparecido, ou identificado varias en Galicia e Portugal. En Briteiros, baixaban a auga para os baños desde unha fonte no alto. Aquí, o manantial, dous mil anos despois, segue nacendo e enchoupando a herba. Rebuscando, atopo cabos de vela, pousadiños na pedra formosa, entre os valos do balneario. Vai frío, e unha calima baixa sobre a cidade. Desde aquí abaixo vexo as liñas de muralla, os montiños de pedra aínda non excavados. Aquí a cultura castrexa se fixo urbana de forma propia.

Fantástica presentación do proxecto museográfico de Briteiros e sobre o castro

Exhaustiva visita virtual á Citânia de Briteiros