Leyre sobre a brétema do solpor


Fotos: Sole Felloza

Chegamos ao mosteiro de Leyre atravesando nos montes unha brétema espesa que impedía ver o brillo tardío do pantano de Yesa aos pés do monte, pero semellaba levarnos a través do tempo ata un lugar moi singular, que se mantén de algún xeito como berce de Navarra. Alí, nese mosteiro na montaña, repousan moitos dos primeiros reis navarros; alí aprenderon, organizaron cortes, retiráronse do mundanal mundo.

O mosteiro foi abandonado e saqueado durante a restauración e parte das pedras máis vellas desapareceron; as arquetas que gardaban os ósos dos reis navarros ficaron, literalmente, estrados polo chan da igrexa. Pero a comunidade de monxes bieitos que viven nela preserva, de algún xeito, ese legado inmemorial, como logo vos contarei.

Estamos ante un lugar moi especial, no que todo parece concebido ao redor de sentidos simbólicos marabillosos; moitos deles parece que se nos escapan entre as xemas dos dedos. Na recepción danche unha gran chave para que te adentres pola túa conta no mosteiro “iso si, vaian pechando as portas cando entren os sitios”. E esa chave permíteche abrir unha das marabillas de Leyre, unha prodixiosa cripta románica do século XI. Velaí está, coma un bosque de columnas enigmático a partir do que un se move con certo respecto; observa eses arcos rotundos que sosteñen a estrutura da ábsida da igrexa alí arriba. Nunca ninguén se soterrou nesta cripta, pero custa crer que só responda ás necesidades funcionais de salvar o desnivel da igrexa. Hai algo máis, que non deixa de ser curioso. Esta cripta levantouse durante a reconstrución da igrexa, trala destrución provocada por Almanzor. Pero nesta estrutura, tan romántica e misteriosa, alén do cristián, hai certo aire musulmán, a mezquita; como se as cinzas tiveran traído de Córdoba imaxes de bosques de columnas e arcos de perspectivas e volumes.

Logo sabes dos vínculos familiares dos reis de Navarra cos musulmáns, moitos deles non demasiado mencionados, e imaxino por que. Por exemplo, que o rei Fortún Garcés, que morreu no ano 922, foi bisavó do califa Abderraman III de Córdoba. Fortún Garcés retirouse a Leyre. Aquí soterrado, ao meu ver, entre todo este envoltorio románico e cristián, se cadra haxa algo da arquitectura espiritual musulmana. Manda truco.

Outra cousa sorprendente é a abundancia de conexións incidentais entre Leyre e Galicia. Se o mosteiro comparte coa catedral compostelá a dubidosa honra de ser arrasada por Almanzor, este cenobio navarro comparte con Armenteira un abade extático. O noso San Ero chámase aquí San Virila, un abade ao que se lle foi o santo ao ceo (nunca mellor dito) escoitando a un reiseñor; por suposto, cando volveu ao mosteiro, non o coñecía nin o porteiro. Se cadra sexa verdade, como vimos na igrexa de Gaceo con San Martiño de Tours e Santa Mariña, que o Camiño de Santiago é tamén un camiño de historias. A seguinte conexión temos oportunidade de observala case como un miragro.

A espesa brétema abriuse lentamente conforme o sol comezaba a poñerse no horizonte. Pero aquela luz forte, tamizada pola néboa, convertía o bosque nun lugar irreal.

Do lado oposto da cripta está a gran entrada da igrexa, a Porta Speciosa. A esas alturas de primeiros de xaneiro, a Porta Speciosa, un auténtico prodixio románico, recibía esta luz irreal e marabillosa, que alteraba os volumes das formas relixiosas como se viviramos nunha sorte de sortilexio de San Ero ou de San Virila. Observade a luz do sol pegando, nese solpor máxico, xusto no centro do tímpano. Velaí a nosa vella arquitectura sagrada dialogando co Universo. Desde o meu ateísmo, recoñezo que me emocionei, na soedade daquela montaña, emerxidos no medio dun mar branco, lácteo e vaporoso. Poucas veces teño apreciado un románico tan fermoso que aquel, dialogando cos elementos.

E aquí estaba o terceiro vínculo con Compostela. Observade toda esta portada. Non observades algo raro? É a portada de Praterías da nosa catedral. O mesmo xeito, a mesma disposición, o mesmo caos difícil de descifrar de símbolos e formas. O mestre Estevo, o mesmo que traballou en Platerías, estivo creando esta fermosura pétrea. E velaí recoñecemos a estilización de moitas figuras, velaí está o estilo do noso rei David, se cadra menos perfeccionado, nesta fachada de Leyre; por un instante, aqueles músicos parecen tocar e cantar despedindo o día.

Pero non son eles, non. No interior da igrexa, van comezar as vísperas ás sete da tarde. E aquí se produce un feito excepcional. Ábrese unha porta, e a comunidade de monxes bieitos, aqueles homes vestidos de negro, tapados con capuchas, saen da clausura e vanse axeonllado cansinamente diante daquel altar, e sentan no coro, e case sen vernos, comezan a cantar vellos salmos gregorianos. Todo se sucede con rapidez, sen tregua; o que un pensa que parece rezo repousado, non o é. Aos poucos comezas a asimilar aquela melodía repetitiva, que á final é coma unha sorte de linguaxe na que sabes como se debe comezar, como rematar, como se debe enganchar a melodía ao principio.

Unhas instrucións que os monxes deixan sobre o banco indican, basicamente, que non te veñas arriba e que manteñas a túa voz baixa, case susurrante, para non interromper as túas voces con saídas de ton (literais) espontáneas. En teoría estamos todos rezando aquí, perdidos na montaña, de noite, pola salvación do mundo enteiro. Pero a lectura dos salmos que estes monxes cantan, do Vello Testamento, provócanme unha sensación incómoda e abraiante. Porque nos salmos que pregan a Deus, estes bos monxes préganlles que aniquilen os seus inimigos, que os maten sen clemencia, que rematen con inimigos da fe e aqueles que pensan distinto, que te protexa Deus polo simple feito de crer nel, que como un trebón, El-Señor destrúa con sufrimento e borre da faz do planeta sen piedade nin remisión a todos aqueles que pretenderan atacarme. Sempre en primeira persoa, por certo; no día que estiven eu, non escoitei nin unha soa pregaria polo colectivo.

Miro ao redor aos poucos que están por aquí cantando, moitos deles extasiados coa mística espiritual destes monxes pacíficos retirados do mundanal ruído, turistas convencidos da santidade última destes doctos homes que escolleron retirarse do mundo; se cadra non estean a ler a tradución dos salmos, ou non sexan conscientes realmente -ou, máis ben, non queren selo- do que os salmos están a dicir. E de súpeto, situación cómica, véxome aquí, no medio desta distante montaña, con esta comunidade de varóns solitarios, pregando pola destrucción de todos aqueles que pensan distinto de min, implorando a un Deus que castiga sen remisión calquera falta moral, e afírmome no que penso das relixións, por máis que o cine, a televisión e moitos medios contemporáneos teñan fabricado sobre a paz espiritual dos mosteiros como refuxio espiritual nesta época de materialismo bla bla bla.

Son un gran amador dos mosteiros, interésame moito a construción espiritual da mitoloxía cristiá, pero saio da miña primeira experiencia escoitando canto gregoriano tan abraiado como divertido. Obviamente, nestes cantos hai un peso importante da tradición, pero o canto, para o monxe, é unha plegaria. E a plegaria, aínda que estea cantada nun fermoso latín, é ben clara: fuck off, enemies!.

Marchamos de Leyre abraiados, impresionados e, digámolo así, un tanto divertidos. Aprendimos ben de cousas neste corazón espiritual dun reino.

One Comment

  1. JOSE ALVAREZ
    20 / Febreiro/ 2018

    Recomendoche leer a biblia na fermosísima traducción galega dos orixinais. Ali veras como é de verdade o “noso” deus. Se estas abraiado como trata os enemigos, non te podes imaxinar como nos trata os xudeos cando non siguen o pe da letra o que él di. Logo de leela entendin mellor a xerarquia católica cando non fomenta e mais ben desalenta a lectura do antergo testamento.
    Hitler é un santiño en comparación con o Deus dos Exercitos.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará