Monsanto: o granito do tempo

Creo que tivemos unha sorte enorme cando visitamos Monsanto, en Portugal. Porque todo estaba sepultado nunha brétema espesa e a brétema sempre cambia, transforma, a percepción dos lugares que visitas. É nese momento cando entendes o papel máxico deste fenómeno metereolóxico nas vellas literaturas míticas, cando a brétema é a que trae do alén exércitos ou seres.

En Monsanto creo que foi unha auténtica beizón. Certo é que perdimos unha das percepcións deste lugar: o de atalaia sobre a devesa do interior da Península, o de fronteira contra España, o de baluarte defensivo e arquitectura do medo; conforme subiamos o noso campo de visión se acurtaba, ata que nos acostumamos unicamente a distinguir esta prodixiosa combinación de natureza e arquitectura. Esta illa de granito, unha sorte de pequeno Pindo no medio dunha deliciosa paisaxe de dehesa, foi habitada polos homes desde hai tempo. Estes non puideron/quixeron (dúas caras da mesma moeda) cargarse estas enormes fragas graníticas, así que axeitaron as casas para que os batolitos de pedra se convertiran en parte colaborativa da arquitectura doméstica e agraria.

Eu non sei se Monsanto é o pobo máis portugués de Portugal, como lle deron de título nos anos 20 e hoxe figura ao principio de calquera texto turístico sobre a aldea. Eu apostaría que non, que non parece moi portugués, aínda que si ibérico nun sentido amplo, ibérico na vontade de integrarse na pedra. A aldea é unha preciosidade: ben coidada, con aínda certa vida auténtica e un profundo orgullo vilego. Pero nós fixemos un itinerario máis bonito.

Nós subimos pola casa que mercou o Zeca Afonso e non chegou a restaurar; fumos subindo por aí cara unha zona marxinal da vila e de súpeto xa estabamos no medio da néboa e os batolitos aparecían como fantasmas por todas partes. A brétema trae con ela o silencio, e o silencio trae con el a imaxinación, e parecía que acababamos de deixar Monsanto para transitar polo Pindo. Chegamos ao vello poboado de San Miguel, coas súas murallas moi, moi parecidas ás da fortaleza da Moa, no Pindo, e enigmáticas casas gorecidas entre o fragueiro. Non viamos alturas, nin percibiamos a nosa altura. Por alí fumos chegando primeiro ao petróglifo das trece tixolas, e de aí acabamos subindo a unha das partes máis espectaculares do conxunto: o corazón de aquel poboado abandonado, San Miguel, que deu orixe a Monsanto. E ese corazón era unha austera pero fermosa igrexa románica en ruínas, rodeadas de penedos graníticos esculpidos para albergar a necrópole medieval e todo tipo de estruturas domésticas desa aldea desaparecida. O campanario erguíase un pouco separado, no medio da brétema, e mesmo desde alí non dabamos divisado o castelo templario, de impresionantes murallas, que estaba xusto por riba nosa. Ao final dimos entrado nel, naquel espazo maxestuoso, unha rexa fortificación militar baleira no seu interior, testemuña e cómplice dunha fronteira.

O descenso á aldea foi unha gozada. Faise tamén entrando polas periferias, e aí descubrimos as curiosas curripas dos porcos, onde aos animais se lles facían unhas casiñas estilo castrexo para que se refuxiaran pola noite; máis abaixo está a Taberna Lusitana, que non ten perda. Próbenlle a tomar unha caña de hidromel, que paga a pena e refresca ben.

Marchamos de Monsanto sorprendidos dun lugar que nos namorou; o ruído turístico de Internet fai difícil investigar o moito que debe haber de aquel antiga vila abandonada de San Miguel, por riba da actual, que descubrimos fusionada, derretida, nun labirinto de xigantes graníticos; aquí a arquitectura vólvese eterna e radicalmente atemporal. Un lugar para volver.

Fotos: Sole Felloza