Sacra di San Michele: pórticos románicos sobre as nubes do Piamonte

Last updated on 3 / Setembro/ 2011

Fotos: Sole

Vai un día de cans aquí no Piamonte, no noroeste de Italia. Acabamos de pasar o túnel do Fréjus, de máis de quince quilómetros, acabamos de pasar pola recoleta e pequena Susa, primeira localidade italiana, e xa aparece, aló no alto, a mil metros de altura, como unha ensoñación, a Sacra di San Michelle [localización]. Esta abadía cisterciense, no límite dos Alpes, un dos corazóns da Vía Francíxena de peregrinación, ten moitas cousas que nos son familiares.

A máis importante: é a inspiración da lexendaria novela O Nome da Rosa, de Umberto Eco.

Entendes perfectamente por que.

Hai algunhas obras arquitectónicas medievais que provocan unha admiración que vai máis alá da ensoñación romántica. Arquitectura ciclópea que se sobreimpón, como vontade, como esforzo, como tenacidade, por riba de tecnoloxías, presións e forzas, en lugares absolutamente impropios para a edificación. Os dous grandes San Miguel de Europa, o Mont Saint Michel e esta Sacra de San Michele do Piamonte conseguen tal cousa: sobreporse ao imposible desde unha tecnoloxía medieval, crear unha arquitectura que trascende o coñecido e o convencional.

Son lugares propios para o combate de arcanxos.

Antes está o Sepulcro dos Monxes, as ruínas dunha igrexa de pranta octogonal que se cre copia do Santo Sepulcro de Xerusalén, que conservou este nome aínda que nunca se soubo exactamente por que: xa se lle chamaba así no apoxeo medieval deste mosteiro do Císter.

A abadía, edificada na Idade Media sobre un templo ou posto de observación de época romana, vaise construíndo gabeando de xeito imposible por unha muralla rochosa. O pai Giusseppe, un dos cregos custodios desta abadía, recalca un dato sinalando as pedras que sobresaen aquí e acolá.

-Os construtores non tocaron a montaña, vedes? -sinalando os lugares onde os enormes piares se asentaban, efectivamente, parece que simplemente apoiados na rugosa e caótica superficie da pedra brava- Non a tocaron porque esta montaña era sagrada.

Hai unha escada interminable, a Escada dos Mortos. Lévate polo corazón da montaña, beireando a igrexa románica a través de arcadas insuperables. Os peregrinos ascendían pesadamente ata a Casa de San Miguel. Cando na época medieval, o Sepulcro dos Monxes derrubouse, os monxes rescataron unha obra senlleira, o Pórtico do Zodiaco. Para entrar nas terrazas máis altas da abadía, para entrar na Casa de Deus, hai que pasar polos astros que rexían o destino dos homes, tallados en mármore, en luminosa pedra branca. Aquí estamos máis próximos a eles. A vertixe da altura provoca certa sensación de embriagamento.

O Pai Giusseppe guíanos por estes corredores pendurados da nada. Crúzanlle as nubes polo corpo.

“Neste lugar domina o silencio dos séculos”

-E preguntarédevos, que fai un siciliano coma min neste lugar? -di Giusseppe, e vaise rindo solo mentres se pecha ben o chaleque almofadado neste agosto.

A abadía foi un dos grandes centros da Europa medieval. Malia estar no aillamento, realmente vivía no cruce de camiños dos Alpes. Era coñecido no Occidente culto pola súa prodixiosa biblioteca, o tesouro acopiado dos monxes con obras que proviñan da intelixencia dos homes a través dos séculos. A principios do século XIV así o expresou un prior da abadía a outros abades: “Teño dous cuartos cheos de libros e aínda non os lin todos, se ben dedícome a iso cada día. Non existe libro no mundo do cal non teña un exemplar”.

O aristócrata patrón mandou clausurar a abadía na Idade Moderna. Cando se abriu, uns anos despois, a mítica biblioteca desaparecera do lugar. Unha visión poética vería os libros guindados, voando nestes mil metros de altura sobre o Piamonte. Hoxendía, a área da biblioteca é unha vertixinosa ruína.

Grandes arcos, divisións grosas. Pregunto onde é que estaba exactamente a biblioteca aquí dentro. É o que máis me interesa.

-Non o sabemos exactamente, pero si está claro que figuraba desta parte do mosteiro.

Hai unha torre da que se conserva a metade. Se cadra nela se inspirou Umberto Eco para a súa espectacular biblioteca fortificada. Esta ten outra historia ben curiosa. Chámase a Torre da Bella Alda, e cóntase que durante un asalto, a moza Alda escapou ata esta torre ante o asedio daqueles que a pretendían violar. Alda saltou da torre e caeu sen dano algún. Convencida do favor divino, apostou cos veciños a que era capaz de repetir o prodixio. Da segunda volta digamos que…non tivo moita sorte.

Como no Mont Saint Michel, entre a Normandía e a Bretaña, na Sacra hai unha curiosa percepción, motivada por esta altura irreal na que se suceden as arquitecturas. A percepción de que o tempo é algo elástico, de que a arquitectura, “o que non pode facer a natureza”, tensiona ese tempo e nos aproxima a un lugar borroso, indeterminado, onde somos un con homes que están antes e despois. Sempre acontece con todas as linguaxes universais.